آنچه باید درباره چیستی، اهمیت و کارکرد «پژوهش» بدانیم

به مناسبت ۲۵ آذر روز پژوهش؛

به گزارش گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری آنا، روز‪ ۲۵ ‬ آذر از سوی «شورای فرهنگ عمومی کشور» به نام «روز پژوهش» نام‌گذاری شده است. وزارت علوم تحقیقات و فناوری نیز از سال ۱۳۷۹ چهارمین هفته آذر ماه را به نام هفته پژوهش نام‌گذاری کرد و از سال ‪۱۳۸۴‬ این نام به «هفته پژوهش و فناوری» تغییر یافت.
به زعم کارشناسان تحقیق و پژوهش سنگ بنای هرگونه تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری است. به تعبیر دیگر، اساس و شالوده مؤلفه‌های اصلی زندگی بشری و اجتماعی به کیفیت و چگونگی پژوهش‌ها و کاربست و تحقق و تحصل و اثربخشی آن‌ها بستگی دارد.

پژوهش، به معنای عام، بررسی یا کاوشی سخت کوشانه و به معنای خاص، تحقیق و تجربه‌ای جامع با هدف کشف واقعیت‌های نو و تفسیر درست این واقعیت‌ها، تجدید نظر در نتیجه‌گیری‌ها، نظریه‌ها و قوانین پذیرفته شده در پرتو واقعیت‌های کشف شده و به کارگیری عملی نتیجه‌گیری‌ها، نظریه‌ها و قوانین جدید است.

در معنایی دیگر، پژوهش فرایند رسیدن به راه حل‌های قابل اطمینان از طریق گردآوری، تحلیل و تفسیرداده‌ها به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده و نظام‌منداست.
یکی از سؤالاتی که می‌تواند ذهن هر دانشجویی را درگیر کند این است که اصلاً پژوهش چیست؟ کار‌هایی که ما انجام می‌دهیم باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند تا پژوهش محسوب شوند؟ آیا پژوهش صرفاً مطالعه در کتابخانه و آزمایشگاه است یا شیوه‌های دیگری هم دارد؟ در این گزارش تلاش خواهیم کرد به زبانی ساده به چیستی پژوهش بپردازیم و مفاهیم مرتبط با آن را واکاوی کنیم. 

«پژوهش» چیست؟

پژوهش به هر گونه فعالیت نظام یافته و خلاق در راستای گسترش مرز‌های دانش و حل مشکلات اقتصادی علمی، فنی، اجتماعی و فرهنگی جامعه و نو آوری در روش‌ها و فنون دستگاه‌ها و محصولات و یا اصلاح و بهبود آن‌ها گفته می‌شود.

واژه پژوهش از نظر لغوی به معنای بررسی، مطالعه و به حقیقت امری رسیدگی کردن است. در اغلب مباحث علمی مفهوم پژوهش، برای اشاره به شیوه علمی دستیابی به یک واقعیت به کار می‌رود.

پژوهش را می‌توان مجموعه فعالیت‌های دستیابی به یک واقعیت به کار می‌رود. پژوهش را می‌توان مجموعه فعالیت‌های جهت‌داری دانست که پژوهشگر با استفاده از آن‌ها به واقعیت پی‌می‌برد و روش‌های پژوهش ابزار‌های دستیابی این واقعیت هستند.

بر اساس تعریفی دیگر، پژوهش عبارت است از یک عمل منظم که در نتیجه آن پاسخ‌هایی برای سوال‌های مورد نظر و مطرح شده در موضوع پژوهش به دست می‌دهد.

به طور کلی پژوهش را چنین تعریف می‌کنند: پژوهش را می‌توان تلاش منظم و سازمان یافته‌ایی برای بررسی مسئله‌ای خاص که به یک راه حل نیاز دارد، توصیف کرد و شامل گام‌هایی است که طراحی و پیگیری می‌شوند تا پاسخ‌هایی برای مسئله مورد نظر به دست آید.

انواع پژوهش

برای پژوهش دسته‌بندی‌های متفاوتی وجود دارد، مثلادسته‌بندی بر اساس نتایج که می‌توانند کمی، کیفی یا ترکیبی از هردو (آمیخته) باشند، دسته‌بندی ازنظر روش اجرا که می‌توانند مشاهده‌ای یا مداخله‌ای باشند، همچنین دسته‌بندی بر اساس منابع مورداستفاده را داریم که تقسیم می‌شوند به دو دسته اولیه و ثانویه. با دسته‌بندی‌های مختلف پژوهش‌ها در مبحث آموزش انواع مطالعات به‌صورت کامل آشنا خواهید شد، در اینجا به دسته‌بندی پژوهش‌ها بر اساس هدف می‌پردازیم.

پژوهش‌های زمینه‌ای و کاربردی

پژوهش‌ها بر اساس هدف به دودسته پژوهش‌های زمینه‌ای و کاربردی تقسیم می‌کنند. پژوهش‌های زمینه‌ای پژوهش‌هایی هستند که هدفشان فراهم کردن زمینه برای انجام پژوهش‌های کاربردی است و تأثیر آن‌ها مستقیماً در زندگی حال حاضر انسان‌ها مشخص نیست. پژوهش‌های زمینه‌ای را گا‌ها توسعه‌ای هم نام‌گذاری می‌کنند و نشانگر این است که این پژوهش‌ها به دنبال توسعه علم و کشف زوایای جدید برای اضافه شدن به زندگی انسان هستند.

گفتیم که هدف از انجام پژوهش‌های زمینه‌ای فراهم کردن شرایط برای انجام پژوهش‌های کاربردی است. پژوهش‌های کاربردی پژوهش‌هایی هستند که باهدف بهبود زندگی انسان انجام می‌شوند و نتایج آن‌ها مستقیماً در زندگی انسان‌ها کاربرد دارد.

این پژوهش‌ها به دنبال این هستند که مشکلات جوامع انسانی را شناسایی کنند و برای رفع آن‌ها راهکار‌هایی پیدا کنند. پژوهش‌های کاربردی به دنبال پیدا کردن راهی برای بهتر کردن شرایط زندگی هستند، در حیطه علوم پزشکی می‌توان پژوهش‌هایی را که به دنبال راه‌حلی برای بیماری‌ها، تولید دارو‌های جدید، تولید ابزار‌ها و آزمایش اثربخشی آن‌ها هستند را به‌عنوان پژوهش‌های کاربردی مثال زد.

تمام پژوهش‌ها با یک سوال یا مشکل شروع می‌شوند. کار پژوهشگر این است که به صورت مداوم به دنبال پاسخ سوالات و راه حلی برای مشکلات موجود باشد. در تعریفی که در ابتدای این گزارش داشتیم به خوبی به هر دو نوع پژوهش‌ها یعنی زمینه‌ای و کاربردی اشاره شده است. در آنجا که در مورد ایجاد نظریات جدید صحبت می‌شود هدف نویسنده اشاره به پژوهش‌های زمینه و جایی که به پیدا کردن راه‌حل برای مشکلات صحبت می‌شود هدف اشاره به پژوهش‌های کاربردی است.

ما باید بدانیم که چه کاری را میخواهیم انجام بدهیم، چه هدفی را دنبال می‌کنیم، در راه رسیدن به این هدف و انجام کارمان چه ابزارها، وسایل و دانشی را نیاز داریم و باید استفاده کنیم و همینطور باید بدانیم که چطور باید این کار را انجام دهیم.

اهمیت پژوهش

پژوهش یکی از اساسی‌ترین نیاز‌ها برای نیل به پیشرفت و توسعه همه جانبه یک کشور است و قدرت و استقلال هر کشوری بر پژوهش و تولید علم استوار است. بنابر این نوع و سطح فعالیت‌های پژوهشی یکی از شاخص‌های اصلی توسعه و پیشرفت محسوب می‌شود.

موفقیت در تمام فعالیت‌های مربوط به توسعه از جمله صنایع، کشاورزی و خدمات به نحوی به گسترش فعالیت‌های پژوهشی بستگی دارد. پژوهش یکی از محور‌های مهمی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر کشور به شمار می‌آید. اگر پژوهشی صورت نگیرد، دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد.

بدون انجام پژوهش، امور آموزشی نیز از پویایی و نشاط لازم برخوردار نخواهد بود. ازاین رو یکی از عوامل اساسی پیشرفت در کشور‌های توسعه یافته، توجه خاص به امر پژوهش است. اصولاً پیشرفت و توسعه، ارتباط مستقیمی با تحقیقات علمی دارد و رشد و توسعه کشور‌های پیشرفته در نتیجه سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش است. حجم وسیع پژوهش‌های علمی در کشور‌های توسعه یافته صنعتی گویای این واقعیت است.

منطق پژوهش

پژوهش، فرایندی منطقی و معقول است که هدف آن کشف روابط بین پدیدار‌ها است. به دلیل نظم و ترتیب حاکم بر پدیدار‌ها و رویدادها، امکان تنظیم قوانین، اصول و نظریه‌ها در رشته‌های گوناگون فراهم شده است و این قوانین و اصول و نظریه‌ها، به نوبه خود گویای نظم و همسانی موجود در پدیده‌هاست.

کارکرد پژوهش

فعالیت پژوهشگرانه، فعالیت خردمندانه و اندیشه‌ورزانه است. پژوهیدن، با عقل و عشق به سرانجام می‌رسد، از این رو در تحلیل نهایی می‌توان گفت پژوهش دانش نو می‌آفریند، امکان کشف کاربرد تازه دانش کهن را فراهم می‌سازد. به آموزش بهتر می‌انجامد، موجب حل مسأله‌ها و تضاد‌های جامعه می‌شود. پژوهش به بشر این توانایی را می‌دهد که بهتر با دنیای پیرامون خود رابطه برقرار کند و به اهدافش دست یابد و در نهایت موجب پیشرفت جامعه می‌شود. در پایان گزارش ۱۰ دلیل بر اهمیت پژوهش آورده شده است.
۱-    پژوهش پایگاه دانش شما را گسترش می‌دهد
۲-    پژوهش اطلاعات شما را به‌روز می‌کند
۳-    پژوهش چالش‌ها را مشخص می‌کند
۴-    پژوهش به شما اعتبار می‌دهد
۵-    پژوهش دامنه فکری شما را متمرکز می‌کند
۶-    پژوهش به شما قدرت تشخیص بهتر می‌دهد
۷-    پژوهش شما را با ایده‌های جدید آشنا می‌کند
۸-    پژوهش به حل مسئله کمک می‌کند
۹-    پژوهش ارتباط شما را با مردم افزایش می‌دهد
۱۰-    پژوهش پاسخی برای کنجکاوی است.