دستگاه دیپلماسی درباره پیگیری حق‌آبه هیرمند چه کرد؟
به گزارش خبرنگار گروه سیاست خارجی خبرگزاری آنلاین سرخط نیوز، این روزها و با شدت گرفتن دمای هوا و خشکسالی سیستان و بلوچستان باز هم موضوع حق‌آبه ایران از هیرمند زیاد به گوش می‌رسد. موضوعی که پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم از جمله موارد در دستورکار دستگاه دیپلماسی بود و آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی که پیش از این بارها بر احقاق حقوق مردم سیستان و بلوچستان در این خصوص تأکید کرده بود، اخیرا نیز به وزارتخانه‌های امور خارجه و نیرو در این زمینه ماموریت داد که این موضوع را در اولویت قرار دهند. تأمین حق‌آبه ایران از هیرمند به کرات از سوی مقامات دولت سیزدهم مورد تأکید قرار گرفت و حسین امیرعبداللهیان ۱۴ مرداد ۱۴۰۱ با حضور در کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی تصریح کرد که حتی از یک قطره از سهم ملت ایران از حق‌آبه‌های تاریخی و مرزی نخواهیم گذشت. مقامات جمهوری اسلامی ایران پیش از این هم عنوان کرده بودند که اینکه در افغانستان چه کسی دولت را در دست بگیرد، تاثیری بر توافقات و تفاهمات ندارد. آنگونه که سعید خطیب‌زاده سخنگوی سابق دستگاه دیپلماسی (+) دهم آبان ۱۴۰۰ در نشست هفتگی با خبرنگاران گفت: هیأت حاکمه سرپرستی افغانستان به اندازه دولت افغانستان در گذشته و نظام‌های قبل از آن متعهد به این موضوع هستند و مهم این است که اینها اجرایی شود و قطعا در تماس‌های دو طرف این موضوع پیگیری می‌شود.
حسین امیرعبداللهیان که پیش از این در رایزنی‌ها با امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه هیأت حاکمه سرپرستی موقت افغانستان به کرات این موضوع را در گفت‌وگوها مورد اشاره قرار داده بود، در نخستین ماه سال جاری (۱۴۰۲) در حاشیه سومین نشست وزرای خارجه کشورهای همسایه افغانستان در سمرقند ازبکستان امیرخان متقی را در محل اقامتش به حضور پذیرفت و در آن دیدار اقدامات به عمل آمده از سوی افغانستان درباره حق‌آبه هیرمند را لازم اما غیرکافی خواند و گفت که ملاک اصلی برای ایران، دریافت عینی و ملموس حق‌آبه است. وی در آن دیدار موضوع حق‌آبه را مشکلی مزمن خواند که ضرورت دارد به صورت عملی نسبت به برطرف شدن مشکلات موجود در این زمینه اقدام جدی از سوی هیأت حاکمه سرپرستی موقت افغانستان مورد توجه قرار گیرد. امیرخان متقی هم در آن دیدار ضمن تأکید بر پایبندی افغانستان بر معاهدات بین‌المللی و از جمله حق‌آبه ایران، آخرین اقدامات به عمل آمده در این زمینه را تشریح کرد.
پس از آن و در این مدت وزیر امور خارجه دیدارهایی با نمایندگان استان سیستان و بلوچستان و همچنین اعضای کمیسیون کشاورزی مجلس داشت و آنها را در جریان آخرین اقدامات مربوط به پیگیری حق‌آبه هیرمند و گفت‌وگوهای انجام شده با هیأت حاکمه موقت افغانستان قرار داد و ضمن تأکید مجدد بر پیگیری حق‌آبه ایران از هیرمند اعلام کرد که این موضوع همچنان در دستورکار وزارت امور خارجه قرار دارد. وزیر امور خارجه در دیدار «محمد سرگزی» نماینده زابل و نمایندگان نخبگان استان سیستان و بلوچستان، پیگیری موضوع حق‌آبه هیرمند را از وظایف ذاتی وزارت امور خارجه خواند. این دیپلمات عالیرتبه ایرانی همچنین در دیدار «حبیب‌الله دهمرده» نماینده زابل با بیان اینکه در تحقق حق‌آبه ملت ایران از هیرمند جدی هستیم، گفت: مقامات هیأت حاکمه افغانستان پایبندی خود را به حق‌آبه ایران اعلام کرده‌اند و انتظار داریم در این زمینه کوتاهی نکنند.
از سوی دیگر، ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه ۱۱ اردیبهشت سال جاری هم در نشست هفتگی با خبرنگاران با اشاره به پیگیری‌ها در خصوص حق‌آبه ایران از هیرمند تصریح کرد: از پیگیری حق‌آبه ایران در هیرمند به هیچ وجه کوتاه نیامدیم. آقای امیرعبداللهیان حداقل سه دور در مذاکرات با سرپرست وزارت خارجه افغانستان این موضوع را مورد پیگیری قرار داد.
وی با بیان اینکه طرف افغانستانی به اصل حق‌آبه ایران اعتراف و اقرار دارد، خاطرنشان کرد: وزیر امور خارجه در آخرین دور مذاکرات که در سمرقند انجام شد، نیز بر این موضوع تأکید کرده است. البته در این خصوص آنها دلایل و معذوراتی را مطرح می‌کنند که چرا حق‌آبه کامل ایران را ادا نمی‌کنند که طبیعتا این موضوع برای ما قانع کننده نیست و این را جزو پیگیری‌های جدی خودمان قرار داده‌ایم.
روز یکشنبه ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۲ در حاشیه جلسه هیأت دولت آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور با تأکید بر لزوم احقاق حق مردم به وزیر امور خارجه و وزیر نیرو تأکید کرد: حق‌آبه ایران از هیرمند مسئله با اهمیتی است، این مسئله را با جدیت پیگیری کنید.
* سفر امیرعبداللهیان به چابهار
در ادامه پیگیری‌ها چهارشنبه شب حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به همراه حسن کاظمی قمی نماینده ویژه رئیس جمهور در امور افغانستان و سید رسول موسوی دستیار وزیر و مدیرکل آسیای جنوبی وزارت امور خارجه به منظور دیدار و گفت‌وگو با مقامات استان سیستان و بلوچستان درباره حق‌آبه هیرمند به چابهار سفر کرد. البته قبل از عزیمت به چابهار وزیر امور خارجه در گفت‌وگوی تلفنی با امیرخان متقی باز هم به موضوع حق‌آبه اشاره کرد و تامین حق‌آبه ایران از هیرمند به صورت عملی را مطالبه جدی جمهوری اسلامی ایران خواند. سرپرست وزارت خارجه افغانستان نیز در این گفت‌وگو، با اشاره به مشکلات کشور خود از جمله خشکسالی و مسائل فنی، بار دیگر بر حق‌آبه ایران مطابق معاهده هیرمند تأکید کرده و بر تلاش طرف افغانستانی برای رفع مشکل آب و نیز موضوعات مرزی تصریح کرد.
وزیر امور خارجه ایران در اظهاراتی در چابهار گفت: درخواست روشن ما از طرف افغانستانی این است تا زمان از دست نرفته دریچه‌های سد کجکی را باز کنند تا هم مردم خودشان که در مسیر هستند و هم مردم سیستان سیراب شوند. طرف افغانستانی مدعی است که سد از آب کافی برخوردار نیست به صراحت به آنها گفتیم طبق عهدنامه ۱۳۵۱ یک تیم مشترک فنی باید این کار را انجام دهد. لذا درخواست سریع ما این است و اسامی را هم دادیم که تیم فنی ما از سد کجکی بازدید کند و بر مبنای آن قضاوت شود که آیا آب در سد وجود دارد یا ندارد.
وی همچنین در گفت‌وگویی با خبرگزاری صدا و سیما اظهار داشت: براساس معاهده هیرمند اینکه آیا در سد کجکی که منشاء آب حق‌آبه ایران است، آبی وجود دارد یا نه اظهارات سیاسی من و آقای ملامتقی نیست؛ بلکه باید هیأت فنی از وزارت نیروی ما به صورت مشترک با طرف افغانستانی از سد کجکی بازدید کرده و میزان آب را بسنجند و بر مبنای آن اعلام کنند که آیا در صورت رهاسازی آب به منطقه سیسستان وارد می‌شود یا نمی‌شود.براساس معاهده این حق طبیعی سیستان است و با جدیت این موضوع را دنبال می‌کنیم، اگر لازم باشد از ابزار فشار و ابزارهای لازم برای وادار کردن آن بخش از هیأت حاکمه افغانستان که با اعطای حق‌آبه ایران همراهی نکنند نیز استفاده خواهد شد.
* از اخطار رئیسی تا واکنش طالبان
یک روز بعد (پنجشنبه ۲۸ اردیبهشت ماه) آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی در سیستان و بلوچستان تصریح کرد: حق مردم سیستان و بلوچستان از آب هیرمند را نمی‌شود مشمول مرور زمان کرد. این حق مردم سیستان و بلوچستان است و برای الان هم نیست و در معاهدات آمده است و در سوابق وجود دارد که این آب به این منطقه می‌آمده است.
رئیس جمهور خطاب به هیأت حاکمه سرپرستی موقت افغانستان تصریح کرد: می‌خواهم به حاکمان افغانستان عرض کنم این مطلب ما را مطلب عادی تلقی نکنند و بسیار جدی بگیرند. من دارم به مسؤولان و حاکمان افغانستان اخطار می‌کنم که حق مردم استان سیستان و بلوچستان را سریعا بدهند. برخی به ما خبر می‌دهند که سد آنچنان آب ندارد یا بخشی از سد لجن است. کارشناسان بروند ببینند. سریع اجازه دهند کارشناسان ما بروند و ببینند. اگر کارشناسان ما تأیید کردند بسیار خوب اشکال ندارد و ما در نبودن آب بحثی نداریم؛ ولی اگر آب وجود دارد این حق مردم باید داده شود. به هیچ عنوان اجازه نمی‌دهیم حق مردم ضایع شود. دولت مصمم است حق مردم را بگیرد و این هم حق مردم است. در همه نقاط مرزی در کشور حق مردم کشور را خواهیم گرفت.
وی با ذکر این نکته که آب مسئله منطقه و دنیاست، بار دیگر تأکید کرد: ولی اجازه نمی‌دهیم حق مردم ضایع شود. (حاکمان افغانستان) این حرف من را بسیار جدی بگیرند و بعدا گله نکنند به ما گفته نشد و یا تصور می‌کردیم با دیپلماسی و … و گذشت ایام می‌توان از این قضیه عبور کرد. گذشت ایام این مسئله را حل نمی‌کند. از طریق گفت‌گو و دیپلماسی و نماینده ما در امور افغانستان و استاندار سیستان و بلوچستان این موضوع را دنبال می‌کنند، ولی از حاکمان افغانستان می‌خواهم این مطلب بنده را بسیار جدی بگیرند و سریعا اقدام کنند که مردم سیستان و بلوچستان به حقشان برسند.
امارت اسلامی افغانستان در اطلاعیه‌ای در واکنش به اظهارات آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی درباره حق‌آبه هیرمند اعلام کرد: امارت اسلامی یک بار دیگر تعهد می‌دهد که با در نظر داشتن موافقتنامه آب هلمند (هیرمند) تمام تلاش خویش را انجام می‌دهد که آب تعهد شده به مردم ایران برسد.طالبان در ادامه مدعی شده که «این در حالی است که اکنون در بند کمال خان هیچ آبی وجود ندارد و اگر آب‌بند کجکی در آن جاری شود تا آنجا نمی‌رسد، بنابراین نیاز است تا جانب ایرانی این حقایق را درک کند.»
صدور این بیانیه سیاسی که با واکنش‌های زیادی در فضای مجازی در انتقاد از رویکرد هیأت حاکمه سرپرستی افغانستان در قبال ایران همراه بود، با واکنش تند وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روبرو شد. البته قبل از آن هم حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه از این رویکرد انتقاد کرد و در توئیتر نوشت:در ماه‌های اخیر مکررا از ملامتقی سرپرست وزارت خارجه افغانستان خواستم طبق عهدنامه هیرمند،به تعهدات خودشان عمل کنند و امکان بازدید هیأت‌های فنی و سنجش میزان آب را فراهم کنند، که نکردند. سیستان از خشکسالی رنج می برد. ملاک بود و نبود آب، بازدید فنی و عینی است و نه صدور بیانیه سیاسی.
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در بیانیه‌ای با بیان اینکه افغانستان متعهد به تأمین حق‌آبه ایران از هیرمند است، صدور بیانیه‌های سیاسی بدون اقدام عملی را غیرقابل پذیرش خواند و اعلام کرد: تا زمانی به کارشناسان ایرانی اجازه بازدید داده نشود، هرگونه اظهارنظری درباره کاهش آب هیرمند پذیرفته نیست. در این بیانیه همچنین عنوان شده است: در روز گذشته شاهد صدور بیانیه‌ای از سوی هیأت حاکمه افغانستان بودیم. اعلامیه مورخ ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۲ طرف افغانستانی درباره حق‌آبه هیرمند حاوی مطالب متناقض و نادرست بوده و وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران آن را قویا رد میکند. معاهده بین ایران و افغانستان راجع به آب رود هیرمند مورخ ۲۲ اسفند ۱۳۵۱ به طور صریح و بدون هیچ ابهامی، حق‌آبه طرف ایرانی از رودخانه هیرمند را تعیین کرده است. این حق‌آبه، حقی قانونی، عینی و معین است و افغانستان متعهد است حق‌آبه مزبور را تامین کند و بر اساس ماده ۵ معاهده اقدامی نکند که ایران از حق‌آبه خود بعضا یا کلا محروم شود. (بیشتر بخوانید)
در بیایه وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران تصریح شده است: تداوم آبگیری بند انحرافی کمالخان و انحراف مسیر طبیعی رودخانه هیرمند و بر هم زدن شرایط رودخانه و همچنین عدم همکاری مقامات افغانستان در تعیین محل‌های تحویل حق‌آبه و نصب سامانه های فنی مربوط به سنجش میزان آب، نقض صریح مواد ۳، ۵ و ۶ معاهده هیرمند بوده و نمی‌توان با صدور بیانیه‌های سیاسی، توجیهی برای آن یافت.
در همین خصوص مستندات رهاسازی آب در بهار ۱۳۹۷ از سد کجکی به سوی ۲ ولایت هلمند و نیمروز طی ۱۰۰ روز در مسیر رود هیرمند، ادعای طالبان مبنی بر عدم جریان آب در مسیر رودخانه با بازگشایی سد را به طور کامل رد میکند. (جزئیات بیشتر)
علی‌اکبر محرابیان وزیر نیرو نیز در اظهاراتی با بیان اینکه دولت مصمم است در همه شئون حق مردم کشور را بگیرد و موضوع حق‌آبه هم به عنوان مصداق حق مردم با جدیت دنبال می‌شود تا به طور کامل بر اساس معاهده موجود وصول شود، با اشاره به وجود آب در سد کجکی در بالادست روخانه مرزی هیرمند، گفت: در افغانستان وجود آب در سد بالادست مورد وثوق اطلاعات ما و داده‌های جهانی است و موضوع وجود آب در سد کجکی نیز مورد تایید حاکمان افغانستان قرار گرفته است. اگر معاهده هیرمند فیمابین ایران و افغانستان به طور دقیق بررسی شود، مشخص خواهد شد، تنها عامل تاثیرگذار روی تعیین حق‌آبه میزان نزولات جوی و جریان آب ورودی از بالادست سد کجکی است و تنها این متغیر بر تعیین سهم ایران از حقابه سالانه اثرگذار است.بر اساس معاهده هیرمند، کشور افغانستان متعهد به پرداخت به هنگام حق‌آبه ایران است و آنها مکلف هستند در تحقق این امر، هرگونه مانع سیاسی و فنی ایجاد شده را رفع کرده و حق‌آبه مردم را در مرز دو کشور به ایران تحویل دهند.
محرابیان با اشاره به رهاسازی آب از سد کجکی تا سد انحرافی کمالخان گفت: بر اساس مستندات موجود و مورد استناد جهانی، طالبان در فصول مختلف اخیر رهاسازی آب از سد کجکی به سمت سد انحرافی کمالخان را انجام داده و از سد کمالخان هم آب را به ولایت نیمروز رسانده است؛ بر این اساس اگر بر خلاف معاهده مانع جدیدی در این مسیر ایجاد نشده باشد، مسئله فنی در رسیدن آب وجود ندارد.
علاوه بر این، سازمان فضایی ایران اعلام کرد رصدهای ماهواره خیام نشان داده که حکومت افغانستان مسیر رودخانه هیرمند را منحرف کرده است و به این ترتیب مانع از رسیدن آب به کشورمان می‌شود. (جزئیات بیشتر)
قبل از آن هم حسن کاظمی قمی نماینده ویژه رئیس جمهور در امور افغانستان و سرپرست سفارت ایران در کابل ۲۵ اردیبهشت ماه در اظهاراتی گفته بود: سال گذشته میزان آبی که از افغانستان وارد خاک کشور ما شد، ۲۷ میلیون مترمکعب بیشتر نبود، در چند نوبت رهاسازی آبی که صورت گرفت این اتفاق افتاد، این یک فاصله عمیقی است بین آن عددی که در معاهده آمده و آن چیزی که انجام شده است. (اینجا بخوانید)
این عملکرد غیرسازنده هیأت حاکمه سرپرستی موقت افغانستان در موضوع حق‌آبه ایران از هیرمند در حالی است که براساس معاهده مربوط به هیرمند مورخ ۲۲ اسفند ۱۳۵۱ به طور صریح و بدون هیچ ابهامی، حق‌آبه طرف ایرانی از رودخانه هیرمند تعیین شده است. حقی است که به گفته رئیس جمهور متعلق به مردم سیستان است و باید به آن داده شود. جمهوری اسلامی ایران همواره حق همسایگی را به خوبی به جا آورده است و آنگونه که حسین امیرعبداللهیان در ۲۴ فروردین سال جاری در سومین نشست وزرای خارجه کشورهای همسایه افغانستان در سمرقند اعلام کرد: جمهوری اسلامی ایران تعاملات خود را با حکومت سرپرستی بر مبنای فرصت طلبی و منفعت جویی تعریف نکرده است. وی افزود: حضور میلیون‌ها افغانستانی در ایران که سالانه میلیاردها دلار بر اقتصاد کشور تحت تحریم ما هزینه تحمیل میکند، در کنار آمادگی همیشگی ایران برای کمک به مردم افغانستان در تمامی عرصه‌ها، بهترین گواه این ادعاست. اما این به معنای نادیده گرفتن مسؤولیت‌های طرف مقابل نیست. (جزئیات بیشتر)
پایان پیام/