عکس: زهرا اسدی
بازار واژه‌ای فارسی است و ریشه آن در زبان پهلوی «بهاچار» به معنی مکان قیمت‌ها است، اما بازارچه‌های محلی که نه چندان وسیع هستند و منبعِ تغذیه‌ی آن بازار مرکزی است، نیازهای اولیه و روزانه ساکنان مانند خوراک و پوشاک را برطرف می‌کند. بهره‌مند نبودن از ترکیب مسکونی ـ تجاری، نداشتن خان و تجمع صنفی از تفاوت‌های بازارچه با بازار اصلی است. هسته ابتدایی بیشتر بازارها در حوالی دروازه مهم شهر تشکیل شده و در امتداد مسیرهای اصلی گسترش و ادامه یافته است. شکل‌گیری بازار و نحوه توسعه و ساماندهی فضاها، به کارکرد و رشد اقتصادی آن بستگی داشته است. تعامل و هماهنگی بین عناصر بازار همواره به پویایی بازار کمک می‌کند. عناصری چون راسته اصلی، راسته‌های فرعی، دالان، چهارسو (چهار سوق)، میدان و جلوخان را از فضاهای ارتباطی بازار به شمار می‌آیند. از گذشته تاکنون بازار و بازارچه به‌عنوان یکی از عناصر اصلی شهرهای ایران و تامین کننده نیازهای مردم و دادوستد بوده است. بازارها و بازرچه‌ها، مانند مساجد در مرکز شهر ساخته می‌شد و این دلیل اهمیت آن است و اغلب آن‌ها مسقف بوده و مغازه‌ها در دوطرف و مقابل یکدیگر قرار دارند. مجموعه بازار و بازارچه در ایران از دوران ساسانیان در شهرهایی که رونق بازرگانی داشتند، شکل گرفت. بازار به‌عنوان نهادی اقتصادی و اجتماعی، استخوان‌بندی شهر و روستاهای بزرگ به‌شمار می‌رود و بازار و بازارچه مهم‌ترین محور و شاهراه ارتباطی در شهرهای قدیمی بود و بیشترین آمد و شد شهروندان در آن صورت می‌گرفته است. به عبارت دیگر، بازار مهم‌ترین کانال ارتباطی شهر بود که نه تنها مردم کالا و سرمایه‌ها در آن جریان پیدا می‌کرد، بلکه اطلاعات اخبار و آگهی‌ها نیز از طریق آن به اطلاع شهروندان می‌رسید. در عین حال، بازار در ایران مکانی است که در آن تبادل فرهنگی و مبادله‌ی محصولات و ارتباطات انسانی تواما انجام می‌شود، به تعبیری، بازار مکانی است که اقشار و طبقات و گروه‌های مختلف اجتماع، قومی، نژادی و فرهنگی در ارتباط با یکدیگر قرار گرفته و به شکلی ناخوداگاه یکدیگر را تحت تاثیر قرار می‌دهند و باعث اشاعه عناصر و پدیده‌های فرهنگی از یک حوزه فرهنگی به حوزه‌های فرهنگی دیگر می‌شود. نمونه‌های متعددی از سکونتگاه‌هایی که اقتصادشان متکی بر تولید صنایع دستی بود در نقاط گوناگون ایران یافت شده است. بر اساس اطلاعات موجود در منابع تاریخی از اوایل قرن اول هجری به بعد در بسیاری از شهرهای جدید و کمابیش بازارهای قدیمی همه در شهرهای قدیمی وجود داشت. از دوره سلجوقیان به بعد شاهد شکوفایی بازار ایرانی در فضاهای شهری می‌شویم و در دوره صفویه به دلیل برقراری امنیت کامل و توسعه روابط خارجی و گسترش مبادلات تجاری، رونق بازار قدیمی به اوج خود می‌رسد. بازار و بازرچه‌های اصفهان در دوره‌های مختلف تاریخی همچنان به توسعه وتکامل خود ادامه داد تا اینکه در دوره صفوی به اوج خود رسید. دوره صفویه، در تاریخ ایران، نقطه عطفی است که در شکوفایی فرهنگ و تمدن ایران تاثیر به‌سزایی داشت. هوشیاری سیاسی شاهان صفوی به ویژه شاه عباس اول و اقداماتش در جهت توسعه و آبادانی کشور، موجب ایجاد امنیت و پیشرفت روزافزون در مسائل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و…شد. شاه عباس با انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان در سال ۱۰۰۶ هجری، باعث رونق و پیشرفت این شهر شد. وی معماران و شهرسازان کارآزموده را با توجه به آگاهی‌های شهرسازی به کمک طلبید.
