گیربکس (یا جعبه دنده) و عملکرد آن در ماشین چیست؟
قبل از دانستن زمان مناسب تعویض روغن گیربکس و آشنایی با آن، بهتر است با کارکرد خود گیربکس و دیگر لوازم یدکی جک هم کمی آشنا شوید. گیربکس بخشی از خودرو است که قدرت را از موتور به چرخ‌ها انتقال می‌دهد. به دو صورت دستی و اتوماتیک وجود دارد که عملکرد آن‌ها با هم متفاوت است.
گیربکس دستی مجموعه‌ای از چرخ دنده‌ها است که دور یک میله قرار دارند. با فشاردادن کلاچ و قراردادن دنده درجای خود، این چرخ دنده‌ها در محل مورد نظر قرار می‌گیرند. با رها کردن کلاچ دیگر قدرت موتور به چرخ‌ها منتقل نمی‌شود. مقدار قدرت و گشتاور هم بسته به دنده‌ای که راننده آن را قرار می‌دهد دارد. در گیربکس اتوماتیک دنده‌ها روی میله چیده شده‌اند و با تغییر فشار پدال گاز تغییر می‌کنند. هنگامی که راننده پدال‌گاز را فشار می‌دهد دنده بسته به سرعت عوض می‌شود و اگر فشار روی گاز کم شود دنده بسته به سرعت خودرو کم می‌شود.
روغن گیربکس برای چه مواردی استفاده می‌شود؟
به نقل از waze.com روغن گیربکس یا جعبه دنده روان‌کننده‌ای است که برای استفاده در گیربکس‌های دستی، اتوماتیک، دیفرانسیل‌ها و جعبه‌های انتقال در انواع خودرو و کامیون طراحی شده است. روغن دنده به به گیربکس کمک می‌کند تا عملیات بهتری را از خود نشان دهد و از آن مهم‌تر به محافظت از اجزای داخلی در سیستم دنده می‌پردازد تا در برابر سایش و آسیب حرارتی دچار فرسایش و خرابی نشوند. اگر از روغن گیربکس استفاده نکنید در بلند مدت منجر به آبشستگی، خوردگی، خراشیدگی و سوراخ شدن اجزای مهم پیشرانه می شود. این خرابی می تواند عملکرد ماشین شما را به خطر بیندازد و در نهایت منجر به تعمیرات پرهزینه شود. روغن دنده و روغن موتور یکسان نیستند و قابل تعویض نیستند. روغن دنده مخصوصا برای استفاده در چرخ دنده ها فرموله شده است.
روغن گیربکس چیست؟
روغن گیربکس که گاهی به آن واسکازین هم گفته می‌شود نوعی روان کننده است که باعث می‌شود قطعات داخل گیربکس به سهولت حرکت کنند و برای عملکرد مناسب گیربکس بسیار حیاتی است. همان‌طور که قطعات متحرک در دیگر بخش‌های خودرو به روان سازی نیاز دارند گیربکس هم به‌عنوان یکی از بخش‌هایی که قطعات متحرک زیادی دارد نیاز به ایجاد لغزندگی دارد.
همچنین روغن گیربکس به روان سازی بخش‌های دیگری مثل دیفرانسیل و جعبه فرمان هم کمک می‌کند. پس با توجه به نقش حیاتی آن و نقش گیربکس در انتقال نیروی تولید شده به چرخ‌های خودرو، این روغن از موارد حیاتی برای کارکرد مناسب خودرو است و برای سلامت آن باید به زمان و نحوه تعویض روغن گیربکس وارد باشید.
آیا روغن در گیربکس دستی و اتوماتیک با هم تفاوت دارد؟
در گیربکس اتوماتیک علاوه بر کاهش اصطکاک، روغن گیربکس نقش خنک کننده را هم دارد. تفاوت روغن این دو گیربکس در غلظت و گرانروی آن‌ها است. در هنگام تعویض روغن گیربکس باید دقت داشت که در بعضی مواقع میتوان از روغن گیربکس اتوماتیک برای گیربکس دستی استفاده کرد اما روغن گیربکس دستی نباید برای اتوماتیک استفاده شود.
تعویض روغن گیربکس چرا باید انجام شود؟
گیربکس قطعه‌ای است که تقریبا کاملا از قطعاتی تشکیل شده است که دائما با هم تماس دارند و روی هم حرکت می‌کنند و در نتیجه اصطکاک زیادی با هم دارند. روغن گیربکس به طور مداوم مصرف می‌شود تا از فشار وارده بر گیربکس ماشین بکاهد و باعث شود گیربکس بهترین عملکرد خودش را داشته باشد. اما مانند بسیاری از روغن‌ها پس از مدت زمانی باید تعویض شود وگرنه مواد جمع شده در فیلتر روغن گیربکس به مرور زمان، باعث آسیب به اجزاء آن می‌شوند و هزینه‌های تعمیر زیادی رو دست شما می‌گذارند. پس برای کارکرد بهتر گیربکس خود و جلوگیری از وارد شدن آسیب به آن، افزایش طول عمر قطعات گیربکس و جلوگیری از هزینه‌های سنگین تعمیر گیربکس، تعویض روغن گیربکس باید انجام شود.
یکی از مواردی که بسیاری از افراد و به‌خصوص افرادی که به خودرو خود اهمیت می‌دهند در این مورد از آن غفلت می‌کنند این است که برای تهیه روغن گیربکس خوب هزینه می‌کنند و بهترین روغن‌ها را می‌خرند اما به اشتباه تصور می‌کنند که این روغن با کیفیت اگر دیرتر تعویض شود ایرادی ندارد و زمان تعویض روغن را به تاخیر می‌اندازند و با این‌کار صدمات زیادی را به خودرو خود وارد می‌کنند.
چرا روغن گیربکس فرسوده می‌شود؟
با گذشت زمان و تجمع آلاینده‌ها و ذرات فلزی در روغن ،که اکثرا در اثر سایش قسمت‌های مختلف گیربکس روی هم ایجاد می‌شوند، عملکرد روغن کاهش می‌یابد و پس از گذشت یک مدت دیگر آن کاربرد اولیه را ندارد و باید عوض شود. همچنین افزایش دمایی که در گیربکس اتفاق می‌افتد هم باعث کاهش عملکرد روغن به مرور زمان می‌شود. هرچه کیفیت روغن استفاده شده کمتر باشد آسیب وارده به قطعات بیشتر است و زودتر فرسوده می‌شوند. پس بهتر است از روغن‌های با کیفیت استفاده کنید اما این به این معنا نیست که می‌توانید آن‌ها را دیر به دیر عوض کنید و انجام به موقع تعویض روغن گیربکس امری الزامی است.
چه زمانی باید تعویض روغن گیربکس و فیلتر آن انجام شود؟
بعضی ماشین‌ها سیستم‌هایی برای زیر نظر گرفتن روغن گیربکس دارند و زمان لازم برای تعویض روغن گیربکس را به شما اطلاع می‌دهند. اگر ماشین شما همچین سیستمی ندارد هم روش تقریبی برای تعیین زمان آن وجود دارد که به این صورت است:
در ماشین‌های دنده‌ای به مرور زمان فرسایش دنده و آلوده شدن روغن به مواد آلاینده و ذرات فلزی روغن را آلوده می‌کند. ماشین‌های دنده‌ای هر 48000 تا 80000 کیلومتر نیاز به تعویض روغن دارند. ماشین‌های دنده اتوماتیک به نسبت ماشین‌های دنده‌ای حرارت بیشتری در گیربکس ایجاد می‌کنند و بیشتر این ایجاد حرارت باعث کاهش عملکرد روغن می‌شود چون یکی از نقش‌های روغن گیربکس در آن‌ها کاهش حرارت گیربکس است.
این ماشین‌ها هر 96000 تا 160000 کیلومتر نیاز به تعویض روغن گیربکس دارند. دقت کنید که این اعداد حدودی هستند و اگر از خودرو خود در مسیرهای سخت استفاده می‌کنید، زیاد در ترافیک می‌مانید، زیاد دنده عوض می‌کنید و به‌طور کلی زیاد از ماشین خود کار می‌کشید لازم است زودتر روغن گیربکس را عوض کنید. همچنین مدل ماشین و کیفیت قطعات آن روی زود استفاده شدن روغن اثر دارند. معمولا پیشنهاد می‌شود روغن گیربکس را همزمان با تعویض صفحه کلاچ و دیسک عوض کنید و همچنین در نظر داشته باشید که معمولا روی جعبه روغن‌ها زمان لازم برای تعویض آن‌ها نوشته می‌شود.
آیا علامت‌هایی وجود دارند که با دیدن آن‌ها نیاز به تعویض روغن گیربکس باشد؟
بله مانند بسیاری از موارد دیگر که با نشانه‌هایی خاص، عیب‌هایی از ماشین مشخص می‌شوند، مواردی هم وجود دارند که نشان از زمان تعویض روغن گیربکس دارند. البته این موارد بیشتر برای وقتی است که قبل از رسیدن زمانی که گفته شد این مشکلات ایجاد شوند وگرنه همیشه باید مراقب باشید که سر زمان مناسب روغن گیربکس را عوض کنید. اگر مشکلاتی در تعویض دنده داشتید، اگر دنده در حالت معمولی از جای خود در می‌رود و اگر صداهای گیربکس زیاد و غیرطبیعی باشند لازم است که کیفیت روغن گیربکس خود را چک و اگر لازم است آن را تعویض کنید.
چطور سلامت روغن گیربکس را چک کنیم؟
به دلیل اینکه بازه‌هایی که برای تعویض روغن گفتیم طولانی هستند و همه افراد ممکن است نشانه‌هایی که گفتیم را در خودرو خود متوجه نشوند میتوان مستقیم کیفیت روغن گیربکس را ارزیابی کرد. علاوه بر آن در بین دو تایم تعویض روغن گیربکس، باید در دوره‌هایی سطح و رنگ روغن چک شوند که از کارکرد درست آن اطمینان داشته باشیم. یک راه خوب برای چک‌کردن سلامت روغن، نگاه کردن به رنگ و سطح آن است. روغن‌های تازه رنگ روشن (معمولا قرمز) دارند اما به مرور زمان و با جمع شدن مواد زائد در آن‌ها تیره‌تر می‌شوند و به سمت قهوه‌ای و مشکی می‌روند و دیگر آن شفافیت اولیه را ندارند.
طریقه چک کردن روغن گیربکس به این صورت است:
چند دقیقه ماشین را در حالت روشن بگذارید، دقت داشته باشید زمان بررسی روغن گیربکس ماشین پس از آن خاموش باشد و مدتی از روشن بودنش گذشته باشد. در اکثر خودروها میله‌ای برای سنجش روغن گیربکس در نظر گرفته شده است. آن را بیرون بکشید و با یک پارچه پاک کنید. دوباره آن را سر جایش قرار دهید و مجددا بیرون بکشید و این بار خط روغن را بررسی کنید و ببینید کم شده است یا نه. اگر کم شده بود یا رنگ آن آن طور که گفتیم قهوه‌ای یا تیره بود نیاز به تعویض روغن گیربکس دارید.
دقت داشته باشید در برخی موارد روغن شما سطح مناسبی دارد و رنگ آن هم طبیعی، شفاف و مایل به قرمز است اما باز هم چون عملکرد آن افت کرده و کارایی اولیه را ندارد، برای جلوگیری از آسیب به خودرو باید آن را عوض کنید. همان گونه که در روش چک کردن روغن گیربکس گفته شد، برخی خودروها میله نشانگر سطح روغن گیربکس را ندارند و نمی‌توانید خودتان کیفیت روغن را ارزیابی کنید. در این موارد باید به مکانیک مراجعه کنید. در خودروهای اتومات هم باید میله نشانگر سطح روغن را در حالت روشن بودن خودرو و قرار داشتن دنده آن درحالت پارک بررسی کنید. را نیز بررسی بفرمایید.
منبع : manta.com
