بررسی سند امکان بازگشت اسرا از شام به کربلا
سرخط نیوز/اصفهان یک پژوهشگر تاریخ اسلام گفت: تقریباً اکثر منابع و ماخذ درجه اول و معتبر، اشاره‌ای به بازگشت اسرا از طریق کربلا نکرده‌اند. آنچه به نظر درست می‌آید این است که کاروان اسرا مستقیما از شام به مدینه رفته است.
مرضیه محمدزاده، مدرس دانشگاه مذاهب اسلامی، در گفت‌وگو با سرخط نیوز، با تاکید بر اینکه در منابع به روز اربعین به دو اعتبار نگریسته شده است، اظهار کرد: در دیدگاه نخست، اربعین روزی است که اُسرای کربلا از شام به مدینه مراجعت کردند. در نگاه دوم، روزی است که جابربن عبداللّه انصاری، صحابی رسول الله(ص)، از مدینه به کربلا وارد شد تا قبر اباعبدالله الحسین(ع) را زیارت کند.
او ادامه داد: در اینجا سؤالاتی مطرح می‌شود: آیا کاروان مستقیماً از شام به مدینه رفته است؟ آیا راه خود را طولانی ساخته و به کربلا آمده است تا با مزار شهیدان دیداری داشته باشد؟ آیا یزید با این کار موافقت کرده است؟ اگر چنین است آیا در روز بیستم صفر(روز اربعین) وارد کربلا شده و در آنجا با جابربن عبدالله انصاری که او نیز برای زیارت آمده بود، دیداری داشته است؟ آیا مجلسی برای سوگواری در کربلا برگزار شده است؟ اگر کاروان وارد کربلا شده باشد، در چه تاریخی بوده است؟
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه به اعتقاد برخی محقّقان، بازگشت از شام به کربلا نمی‌تواند چهل روز پس از حادثهٔ کربلا باشد، اظهار کرد: رفتن و برگشتن مسافرت عادی از کربلا به کوفه و از آنجا به دمشق و بازگشتن کاروان با وسایل آن زمان، بیش از چهل روز وقت می‌خواهد. چه رسد به حرکت کاروانی چنان و در آن موقعیت حساس که اگر همه مقدمات را در نظر بگیریم، دو سه ماه وقت می‌خواهد.
محمدزاده ادامه داد: این فرض که کاروان در اربعین سال دیگر(سال ۶۲ هجری) به کربلا رسیده باشد نیز نادرست است، زیرا ماندن آنان در دمشق برای مدتی طولانی به صلاح یزید نبود.
او با بیان اینکه شیخ مفید در «مسارالشیعه» که در ایام موالید و وفیات ائمه اطهار(ع) است، به روز اربعین اشاره کرده است، تصریح کرد: او در این کتاب نوشته است: «این روزی است که حرم امام حسین(ع) از شام به سوی مدینه مراجعت کردند و نیز روزی است که جابربن عبدالله برای زیارت امام حسین(ع) وارد کربلا شد.»
این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه شاگرد شیخ مفید یعنی شیخ طوسی نیز در کتاب دعای مفصل خود «مصباح‌المتهجد» همین مطلب را آورده است، تصریح کرد: او نوشته است: «بیستم ماه صفر سال ۶۱ هجری و چهل روز پس از حادثه کربلا، حرم سید ما اباعبدالله الحسین(ع) از شام به مدینه مراجعه کرد و همچنین روزی است که جابربن عبدالله انصاری صحابی گران‌قدر رسول‌الله(ص) به همراه عطیه عوفی از مدینه وارد کربلا شد تا قبر آن حضرت را زیارت کند و او نخستین کس از مردمان بود که امام حسین(ع) را زیارت کرد.» از آن پس ائمه اطهار(ع) آن روز را که نخستین زیارت در آن انجام شد به‌عنوان روزی که زیارت امام حسین(ع) در آن مستحب است، اعلام نمودند و آن زیارت اربعین است. شیخ مفید نیز بخشی از کتاب المزار خود را به فضایل «زیارت اربعین» اختصاص داده است.
محمدزاده ادامه داد: در کتاب «نزهه الزاهد» که در قرن ششم هجری تألیف شده، آمده است: «در بیستم این ماه بود که حرم محترم امام حسین(ع) از شام به مدینه آمدند.» برخی نیز گفته‌اند که عبارت شیخ مفید و شیخ طوسی مبتنی بر آن است که در روز اربعین اسرا از شام به مقصد مدینه خارج شدند.
او با بیان اینکه آیت‌الله قاضی طباطبایی در کتاب «اربعین حضرت سید الشهدا(ع)» اصل بازگشت اسرا به کربلا را حتمی گرفته‌اند و درباره امکان بازگشت به لحاظ زمانی و با توجه به شرایط آن روزگار، بحث مفصل و جامعی را مطرح کرده‌اند، تصریح کرد: این درحالی است که آنچه در درجه نخست اهمیت است، اصل آمدن اسرا به کربلاست و اینکه چگونه و در چند روز آمده‌اند، مسئله دوم است. چنانچه قول ابوریحان بیرونی در روز آمدن اسرا به دمشق درست باشد که گفته است: «اسرا روز اول ماه صفر وارد دمشق شده‌اند»، یعنی تقریباً اسرا فاصله کربلا تا دمشق را با توقفی که در کربلا و کوفه داشته‌اند، هجده روزه آمده‌اندکه منطقاً در بازگشت نیز می‌توانند ۱۷ یا ۱۸ روز از دمشق به کربلا برسند.
این نویسنده و پژوهشگر تاریخ اسلام خاطرنشان کرد: این نکته را هم باید در نظر داشت که منابعی که پس از اللهوف به نقل از آن کتاب، این خبر را نقل کرده‌اند، نباید به عنوان یک منبع مستند و مستقل یاد شوند.
محمدزاده با بیان اینکه میرزا حسین نوری که از علمای برجسته شیعه است، در کتاب «لؤلؤ و مرجان» در آداب اهل منبر به نقد نظر سیدبن طاووس در اللهوف پرداخته است، گفت: او می‌نویسد: «خود سید در کتاب شریف اقبال‌الاعمال پس از اشاره به این خبر، نوشته است که چنین چیزی بعید است، چراکه ابن زیاد نامه به یزید نوشته و درباره اسرا کسب تکلیف کرده بود و تا جواب نرسید، آنان را از کوفه به شام نفرستاد. پس چگونه ممکن است که در فاصله چهل روز آنان این راه را رفته و برگشته باشند.» مرحوم شیخ عباس قمی نیز به تبع استاد خود نوری، داستان آمدن اسرای کربلا را در اربعین از شام به کربلا نادرست دانسته است.
او در پایان تأکید کرد: تقریباً اکثر منابع و مآخذ درجه اول و معتبر اشاره‌ای به بازگشت اسرا از طریق کربلا نکرده‌اند. آنچه به نظر درست می‌آید این است که کاروان مستقیما از شام به مدینه رفته است.
انتهای پیام