بیش از ٢،١ میلیارد دلار لوازم آرایش قاچاق در ایران
با توجه به تقاضای داخلی، بخش قابل توجهی از نیاز بازار از طریق واردات لوازم آرایشی و بهداشتی قاچاق تامین می‌شود که بخش عمده‌ای از این واردات را کالا‌های بی‌کیفیت و تقلبی تشکیل می‌دهد. درحالی‌که واردات قاچاق نه‌تن‌ها عایدی برای دولت ندارد بلکه با ورود کالا‌های تقلبی مشکلاتی نیز برای مصرف‌کنندگان ایجاد می‌کند، اما هم‌اکنون محصولات آرایشی و بهداشتی قاچاق در کشور جولان می‌دهند.
درباره حجم بازار لوازم آرایشی در ایران اعداد مختلفی اعلام شده است و رقم دقیق آن مشخص نیست، اما «محمدرضا بحیرایی»، رئیس انجمن واردکنندگان فرآورده‌های بهداشتی، آرایشی و عطریات ایران، بازار لوازم آرایشی و بهداشتی ایران را در سال گذشته حدود ۲.۵ میلیارد دلار اعلام کرده بود. طبق آخرین آماری که ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در سایت خود منتشر کرده قاچاق لوازم آرایشی و بهداشتی به ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار رسیده است.»
بازار لوازم آرایش ایران، منطقه استحفاظی قاچاقچیان است. آمار‌ها می‌گویند بیش از ۸۰ درصد این محصولات در گالری‌ها و فروشگاه‌های مختلف، کالا‌های قاچاق یا تقلبی هستند که سلامت مصرف‌کنندگان را به خطر می‌اندازند و داروخانه‌ها با توزیع محدود لوازم تولید داخل، سهم اندکی از این بازار بزرگ بیش از ۲ میلیارد و ١٠٠میلیون دلاری را دارند.
شاید لوازم آرایشی در مقایسه با کالایی مانند دارو اهمیت چندانی نداشته باشد، اما از آنجایی که ایران در جهان و منطقه جزو مصرف‌کنندگان بالای لوازم آرایشی و بهداشتی است، تولید و استفاده اقلام لوازم آرایشی و بهداشتی باکیفیت در کشور مهم است چراکه استفاده از مواد آرایشی قاچاق و بی‌کیفیت بر سلامت جامعه تأثیرگذار است.
«ایران در رتبه اول پرمصرف‌ترین کشور دنیا در استفاده از مواد آرایشی است. از نظر کل لوازم آرایشی و بهداشتی در جهان، در سال ٢٠٢٢به رتبه پانزدهم رسیدیم و در منطقه خاورمیانه بعد از عربستان، دوم هستیم.» این را موسی احمدزاده، عضو هیأت رئیسه انجمن واردکنندگان فرآورده‌های بهداشتی، آرایشی و عطریات ایران، می‌گوید. او معتقد است: «مصرف بالای عربستان به‌دلیل تردد زائران است و درواقع ایران اکنون رتبه اول مصرف مواد آرایشی را در منطقه دارد.»
او در رابطه با علت واردات قاچاق محصولات آرایشی و بهداشتی در کشور می‌گوید: «هرکالایی که ممنوع و محدود شود و نتواند از مبادی رسمی و قانونی کشور وارد شود، قاچاق صورت می‌گیرد و قاچاقچیان از این فرصت سوءاستفاده می‌کنند. ما کشور پهناوری داریم که وسعت زیادی دارد و با ١٥کشور مرز مشترک دارد. به همین‌خاطر نظارت کردن بر محصولاتی که به‌صورت قاچاق وارد کشور شده بسیار سخت است.
نمی‌توان جلوی قاچاق از مرز این کشور‌ها را گرفت. ما نمی‌توانیم صددرصد جلوی قاچاق و تولید غیربهداشتی این دسته از اقلام را بگیریم، اما می‌توانیم آن را به حداقل برسانیم. ما باید از الگو‌های موفق جهانی استفاده کنیم و درست استفاده کردن و از کجا خریدن را آموزش بدهیم. چون در جامعه ما بسته فرهنگی برای تبلیغات آرایشی- بهداشتی وجود ندارد و کالا‌ها از مبادی غیررسمی هم خریداری می‌شود.»
احمدزاده در رابطه با سهم واردات لوازم آرایشی و بهداشتی کشورمان گفت: «سال ٩٦واردات، حدود ٤٠٠میلیون دلار بود. در سال ٩٨به‌دلیل مضیقه‌های ارزی که در آن سال وجود داشت واردات فرآورده‌های نهایی و بالک محصولات آرایشی و بهداشتی توسط وزارت صمت ممنوع شد و حالا تقریبا هیچ وارداتی نداریم. قرار است با مصوبه شورای گفتگو، منع واردات از کالا‌هایی که در کشور تولید نمی‌شوند، برداشته شود، اما هنوز این مصوبه نهایی نشده است.»
بهروز اکبری، معاون اداره کل فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو نسبت به فراوانی اقلام آرایشی و بهداشتی تقلبی و قاچاق در بازار کشور ابراز نگرانی می‌کند و می‌گوید: «آمار دقیقی در مورد قاچاق اقلام بهداشتی و آرایشی وجود ندارد، چراکه بسیاری از موارد قاچاق در این زمینه به‌صورت زیرزمینی انجام می‌شود، اما سطح قاچاق بالاست.» «نیما بدری»، داروساز هم در این مورد چندی پیش گفته بود: «بازار محصولات آرایشی حدود ۹۰ درصد در اختیار لوازم غیرقانونی و بدون مجوز است و در این حجم بزرگ بازار تقریبا نیمی از محصولات لوازم قاچاق و نیمی کالا‌های تقلبی و زیرپله‌ای هستند.»
معاون اداره کل فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو، ایران را جزو چند کشور اول در مصرف محصولات آرایشی در خاورمیانه می‌داند. «وضعیت مصرف فرآورده‌های آرایشی در کشور‌های مختلف به عادات و فرهنگ و سنت‌های آن‌ها وابسته است. استفاده از رنگ‌های متنوع در قالب آرایش مو و صورت در کشور‌های شرقی رواج بیشتری دارد، اما ما جزو کشور‌هایی با مصرف بالا در مصرف لوازم آرایشی هستیم.»
سازمان غذا و دارو چگونه بر محصولات آرایشی و بهداشتی نظارت می‌کند؟» سوالی که اکبری در پاسخ آن به «شهروند» می‌گوید: نظارت بر محصولات آرایشی و بهداشتی به اشکال مختلف و در قالب برنامه‌های مشخص توسط کارشناسان غذا و دارو انجام می‌شود. نظارت‌های سازمان غذا و دارو بر محصولات آرایشی و بهداشتی در سه مرحله صورت می‌گیرد.
این نظارت شامل نظارت‌های حین تولید و نظارت بر انبار‌های نگهداری و توزیع و حتی نظارت در محل عرضه در فروشگاه‌هاست. در نخستین مرحله تولید محصولات آرایشی و بهداشتی، واحد تولیدی باید اصول GMP و پارامتر‌های دیگر را رعایت کند تا محصول خروجی سالم و بدون آلایندگی میکروبی باشد.
او در ادامه می‌گوید: «در سطح دوم سازمان غذا و دارو، ماده اولیه، سلامت آن، استفاده نکردن از مواد مضر در ترکیبات و به‌کارگیری مواد مناسب را کنترل می‌کند. اگر محصول تمامی مراحل را با موفقیت طی کرد، پروانه ساخت دریافت و وارد بازار می‌شود. پس از ورود محصولات به بازار، بار دیگر کارشناسان معاونت‌های غذا و داروی دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور از محصول در عرضه نمونه‌برداری می‌کنند تا از سلامت و ایمنی آن مطمئن شوند.»
معاون اداره کل فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو علاوه بر قاچاق عمده محصولات آرایشی و بهداشتی که سهم بسزایی در بازار دارند، تولید فرآورده‌های بی‌کیفیت را هم معضل بزرگی می‌داند: «باتوجه به افزایش قیمت فرآورده‌های آرایشی در سال‌های اخیر، برخی افراد سودجو با تولید فرآورده‌های بی‌کیفیت و بعضاً غیربهداشتی اقدام به عرضه محصولات آرایشی با قیمت کمتر کرده‌اند و با توجه به ممنوعیت واردات فرآورده‌های خارجی اقدام به تولید فرآورده‌های مشابه به‌صورت تقلبی شده است که به‌دلیل تولید آن‌ها در محلی که تحت نظارت کارشناسان بهداشتی نیست، نمی‌توان به سلامت این محصولات اطمینان کرد.»
محصولات آرایشی و بهداشتی از فرآورده‌های پرمصرف کشور هستند و به‌دلیل ارتباط مستقیم این محصولات با سلامت افراد، برخورداری از استاندارد‌های کیفی در آن‌ها بسیار حائزاهمیت است؛ بنابراین سازمان غذا و دارو به‌عنوان یکی از ارکان متولی سلامت کشور، نقش مؤثری در حفظ و ارتقای کیفیت و بررسی ایمنی این محصولات و نیز نظارت بر بازار‌های مصرف آن‌ها دارد. خبرگزاری ایرنا در گزارشی مدعی شده است که تاکنون ۲۹۶ نوع بیماری ناشی از مصرف لوازم آرایشی و بهداشتی غیراستاندارد شناخته شده که شایع‌ترین آن‌ها التهاب پوست، جوش‌های صورت، حساسیت پوستی، آلرژی، نازایی، سقط جنین، بیماری‌های کبدی و انواع سرطان است.
اکبری بر این باور است که باید مردم را با مصرف صحیح و منطقی این فرآورده‌ها آشنا کنیم، بر همین اساس باید کاری کرد تا مردم از اصالت فرآورده‌ها مطمئن شوند. او با بیان اینکه آسان‌ترین راه برای اطمینان از کیفیت و سلامت محصولات آرایشی و بهداشتی تهیه آن‌ها از فروشگاه‌های معتبر و داروخانه‌هاست، می‌گوید: «لوازم آرایشی وارداتی نیز باید پروانه بهداشتی ورود و برچسب اصالت و سلامت کالا را داشته باشند.
عموم مصرف‌کنندگان می‌توانند با استفاده از برچسبی که روی کالا‌های آرایشی نصب شده و استعلام اصالت آن‌ها با تلفن همراه خود به سادگی فرآورده آرایشی اصل و تولیدشده در شرایط بهداشتی را خریداری کنند و بدین‌ترتیب با خودداری از خرید کالا‌های تقلبی و فاقد برچسبِ اصالت از رواج تولید و توزیع آن‌ها در جامعه جلوگیری کنند.»
اگر قرار است اقدامی برای کاهش قاچاق محصولات آرایشی به کشور در شرایطی که واردات آن از سال ١٣٩٨تاکنون ممنوع شده است، صورت بگیرد باید موانع تولید این کالا را در کشور برداشته و فرآیند تولید تسهیل شود و خریداران این محصولات از اصالت فرآورده‌ها مطمئن شوند تا با مشکلات پوستی و دیگر بیماری‌ها مواجه نشوند.