مقاومت میکروبی در محیط زیست؛ تهدیدی نوظهور برای سلامت و پایداری اکوسیستم ها

به گزارش خبرگزاری آنا آلودگی محیط زیست با مواد دارویی بقایای آنتی بیوتیک ها و ورود فاضلاب انسانی و حیوانی به منابع طبیعی شرایطی را برای انتخاب طبیعی و تقویت ژن های مقاومت میکروبی فراهم می کند. به ویژه محیط های آبی مانند رودخانه ها و دریاچه ها به دلیل تجمع مواد زائد و تماس مداوم با جوامع میکروبی مخازن مهمی برای گسترش مقاومت هستند.

مطالعات نشان می دهند که اثرات مقاومت میکروبی از مرز های بهداشت انسانی فراتر رفته و تهدیدی جدی برای اکوسیستم ها و تنوع زیستی محسوب می شود. این موضوع نه تنها دسترسی به دارو های موثر را کاهش می دهد بلکه می تواند چرخه های طبیعی اکوسیستم ها را مختل کند و پایداری منابع طبیعی را به خطر بیندازد. از این رو درک و مدیریت مقاومت میکروبی در محیط زیست برای حفاظت از سلامت عمومی و بقای محیط زیست ضروری است.

غلامرضا شقاقی رئیس اداره آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در گفتگو با کارشناس وبدا با اشاره به فرارسیدن هفته جهانی آگاه سازی از مقاومت میکروبی با بیان اینکه مقاومت میکروبی فقط در انسان ها و حیوانات اتفاق نمی افتد بلکه محیط زیست را نیز تحت تاثیر قرار می دهد اظهار کرد: مقاومت میکروبی یکی از تهدیدات سلامتی محسوب شده و در سال های آینده نیز به یکی از معضلات اصلی بهداشتی و سلامتی تبدیل خواهد شد که باید به آن پرداخته شود و اکنون نیز دیر شده و کشور ها باید به اقدامات پیشگیرانه خود سرعت بخشند. 

عوامل ایجاد کننده مقاومت میکروبی در محیط زیست

وی درخصوص عواملی که منجر به مقاومت میکروبی در محیط زیست می شوند عنوان کرد: مقاومت آنتی بیوتیکی می تواند به روش های مختلفی بین انسان ها حیوانات و محیط زیست منتقل شود؛ عواملی مانند مصرف بی رویه و نامناسب آنتی بیوتیک ها توسط انسان و بازگشت فضولات انسانی از طریق فاضلاب شهری به محیط زیست پسماند مراکز درمانی پساب کارخانه های داروسازی مصرف آنتی بیوتیک در دامداری و مراکز پرورش طیور و آبزیان پساب های کشاورزی حاوی کود حیوانی و شیرابه های زباله ها که حاوی آنتی بیوتیک هستند می تواند تعادل بیولوژیکی محیط زیست را برهم زنند. در محیط زیست تنوع میکروبی وجود دارد و هرچه تنوع میکروبی در محیط زیست ازبین رود به تخریب محیط زیست منجر می شود.

شقاقی با بیان اینکه مقاومت میکروبی چنانچه کنترل نشود می تواند تا چند دهه آینده سالانه جان ۱۰ میلیون نفر را در سراسر دنیا را بگیرد تصریح کرد: معمولا برای مقابله با مقاومت آنتی بیوتیکی توجه ها بیشتر به سمت پزشکی دامپزشکی و پرورش حیوانات تولیدکننده غذا مثل دام طیور است اما طی چند سال اخیر نقش و اهمیت محیط زیست نیز در توسعه و انتشار مقاومت ضدمیکروبی به خوبی شناخته شده است.

رئیس اداره آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت عنوان کرد: نقص زیرساخت ها و سیستم های جمع آوری پسماند و فاضلاب و دفع بهداشتی آنها منجر به ورود میکروب های مقاوم به محیط زیست و در نتیجه آلودگی محیط خاک و منابع آبی می شود.

وی افزود: چنانچه زیرساخت ها تقویت شده و فاضلاب به طور صحیح جمع آوری و پسماند ها نیز به درستی مدیریت و دفع شوند میکروب های مقاوم به محیط زیست نفوذ نمی کنند. ضمن اینکه حتی در برخی تصفیه خانه ها نیز میکروب های مقاوم بازهم ماندگار خواهند ماند و حذف نمی شوند. بنابراین بهترین روش پیشگیری از مقاومت میکروبی در محیط زیست جلوگیری از ورود آنها به محیط است.

ضرورت تامین و تقویت زیرساخت های دفع فاضلاب و پسماند

وی ضمن تاکید بر ضرورت تامین و تقویت زیرساخت های دفع فاضلاب و پسماند بیان کرد: اقدام موثر در زمینه مقابله با مقاومت میکروبی رویکرد یکپارچه به سلامت (One Health) در بین سازمان های متولی سلامت انسان حیوان گیاه و محیط است.

شقاقی به تشکیل کارگروه مقابله با مقاومت میکروبی در محیط زیست اشاره و عنوان کرد: کارگروهی متشکل از سازمان دامپزشکی سازمان غذا و دارو و معاونت بهداشت وزارت بهداشت در وزارت بهداشت تشکیل شده و درحال پایش و سنجش میزان مقاومت میکروبی در محیط زیست هستیم؛ وزارت نیرو و سازمان محیط زیست نیز باید به این کارگروه اضافه شوند؛ زیرا اولین گام برای اقدامات مقابله ای شناختن ابعاد مشکل است.

لزوم همکاری های بین بخشی در مقابله با مقاومت میکروبی در محیط زیست

وی تاکید کرد: اقدامات مقابله ای با مقاومت میکروبی در قالب یک سازمان اتفاق نمیفتد و باید هماهنگی بین بخشی در سطوح مختلف کشوری استانی و شهرستانی صورت گیرد تا بتوان این پدیده را مدیریت کرد.

رئیس اداره آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت با اشاره به دفع بهداشتی دارو ها به خصوص دارو های آنتی بیوتیک اظهار کرد: دارو های آنتی بیوتیک اگر به صورت بهداشتی دفع نشوند می توانند در محیط مقاومت میکروبی ایجاد کنند و این میکروب های مقاوم از طریق چرخه آب غذا و دام به بدن انسان منتقل می شوند.

ضرورت جمع آوری و دفع صحیح و امحای ضایعات دارویی

شقاقی با تاکید بر اینکه جمع آوری و دفع صحیح و امحای ضایعات دارویی امری ضروری است گفت: مردم برای دور ریختن دارو های تاریخ مصرف گذشته بهتر است آنها به مراکز بهداشتی یا داروخانه تحویل دهند تا به صورت بهداشتی دفع شود یا از یک داروساز اطلاعات صحیح در مورد دفع بهداشتی دارو را دریافت کنند؛ تا در نهایت توسط شرکت های امحاء کننده با استفاده از روش های استاندارد و علمی امحاء شوند و از این طریق محیط زیست و انسان ها از آسیب پسماند های دارویی در امان باشند.

وی افزود: دارو نباید با زباله های عادی دفع شود مخصوصا در مناطقی که جمع آوری و دفع بهداشتی فاضلاب به درستی صورت نمی گیرد این مشکل دو چندان می شود زیرا این زباله ها وارد شیرابه زباله شده و آب و خاک را آلوده می کنند.

شقاقی گفت: مردم بهتر است در وهله اول از ابتلا به بیماری ها پیشگیری کنند تا مجبور به مصرف دارو نشوند در وهله بعدی با تجویز پزشک و به اندازه کافی دارو تهیه کنند و بعد چنانچه دارو در منزل باقی ماند آن را به صورت بهداشتی دفع کنند.

وی درخصوص آلودگی محیط زیست توسط آنتی بیوتیک ها بیان کرد: همانطور که در انسان مقاومت میکروبی باعث می شود که آنتی بیوتیک ها بی اثر شوند میکروب های مقاوم در محیط زیست نیز باکتری های مفید را بی اثر می کنند و میکروب های مقاوم در محیط زیست باقی مانده و به چرخه حیات انسان و حیوان و گیاهان بازمی گردند.

شقاقی با بیان اینکه در مورد پسماند های بیمارستانی سیستم تفکیک زباله و بی خطرساز در کشور وجود دارد افزود: دفع بهداشتی پسماند بیمارستانی توسط بازرسان بهداشت محیط در کشور برطبق پروتکل های خاص کنترل می شود.

رئیس اداره آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت با اشاره به استفاده بی رویه از آنتی بیوتیک ها در دامداری مرغداری و کشاورزی تصریح کرد: در این زمینه ممکن است به دلیل صرفه اقتصادی به صورت بی رویه از آنتی بیوتیک ها استفاده شود و باز هم وارد چرخه محیط زیست می شود.

به گفته وی در زمینه پیشگیری از مقاومت میکروبی باید اطلاع رسانی های گسترده صورت گیرد و با هماهنگی تمامی بخش ها در این زمینه کار شود. همچنین باید سیاستگذاری صورت گرفته و برنامه عملیاتی تعریف شود و اگر این اقدامات صورت نگیرد مقاومت میکروبی به عنوان اصلی ترین مشکل سلامتی در سال های آینده سلامتی موجودات زنده را تهدید خواهد کرد.