ویژگی گیاه لاوندر
اسطوخودوس یا لاوندر گیاهی خوش عطر و بنفش از خانواده نعناعیان است که از دیرباز برای آرامش اعصاب بهبود خواب و تسکین استرس استفاده می شود. این گیاه دارویی نه تنها در طب سنتی جایگاه ویژه ای دارد بلکه در سلامت پوست و مو نیز کاربرد فراوان دارد.
آشنایی با گیاه لاوندر (اسطوخودوس)
گیاه لاوندر که با نام علمی Lavandula شناخته می شود یک درختچه کوچک همیشه سبز است که بومی مناطق مدیترانه خاورمیانه و هندوستان است. این گیاه با گل های خوشه ای و معمولاً بنفش رنگ خود شهرت دارد. اسطوخودوس عضوی از خانواده بزرگ نعناعیان (Lamiaceae) است که گیاهان معطر دیگری مانند نعناع رزماری و آویشن نیز در این خانواده قرار دارند. بخش های مختلف این گیاه به خصوص گل ها و سرشاخه های برگدار آن دارای ترکیبات معطری هستند که اصلی ترین دلیل استفاده گسترده از آن در صنایع دارویی آرایشی بهداشتی و عطرسازی است. رایحه دلپذیر و خواص آرام بخش لاوندر آن را به یکی از محبوب ترین گیاهان دارویی در سراسر جهان تبدیل کرده است.
این گیاه نه تنها به خاطر زیبایی و عطرش مورد توجه است بلکه فواید درمانی متعددی نیز دارد که در طب سنتی و نوین به آن اشاره شده است. استفاده از اسطوخودوس به صورت های مختلفی مانند دمنوش عرق روغن و اسانس امکان پذیر است که هر کدام کاربردهای خاص خود را دارند و برای اهداف درمانی یا آرایشی به کار می روند. شناخت این گیاه و فواید آن می تواند دریچه ای به سوی استفاده از راهکارهای طبیعی برای بهبود سلامت و کیفیت زندگی باشد.
تاریخچه گیاه لاوندر
استفاده از گیاه اسطوخودوس به هزاران سال پیش بازمی گردد و ریشه های عمیقی در تمدن های باستانی دارد. شواهد تاریخی نشان می دهد که مصریان باستان از لاوندر در فرآیند مومیایی کردن و همچنین به عنوان عطر و ماده ای برای آیین های مذهبی استفاده می کردند. در امپراتوری روم و یونان باستان لاوندر به طور گسترده ای برای معطر کردن حمام ها لباس ها و خانه ها مورد استفاده قرار می گرفت. واژه Lavender خود از کلمه لاتین Lavare به معنی شستن گرفته شده که به کاربرد آن در حمام های رومی اشاره دارد.
در قرون وسطی کشت و استفاده از اسطوخودوس در صومعه های اروپا رواج یافت و راهبان از آن برای مصارف دارویی و همچنین در تهیه صابون و مواد شوینده استفاده می کردند. در زمان شیوع بیماری های واگیردار مانند طاعون به دلیل خواص ضدعفونی کننده احتمالی لاوندر مورد توجه قرار گرفت. طب سنتی در فرهنگ های مختلف از جمله طب ایرانی از اسطوخودوس برای درمان طیف وسیعی از بیماری ها از جمله مشکلات عصبی گوارشی و تنفسی بهره می برده است. این تاریخچه غنی نشان دهنده ارزش و اهمیت دیرینه این گیاه برای انسان است.
انواع گیاه لاوندر
گیاه لاوندر دارای گونه ها و واریته های متعددی است که هر کدام خصوصیات ظاهری نیازهای رشدی و ترکیب شیمیایی متفاوتی دارند که این تفاوت ها بر کاربردهای آن ها تاثیر می گذارد. از میان ده ها گونه لاوندر برخی به دلیل رایج بودن یا خواص خاص شناخته شده تر هستند.
لاوندر انگلیسی (Lavandula angustifolia) یکی از پرطرفدارترین انواع است که به دلیل رایحه شیرین ملایم و خواص آرام بخش قوی روغن آن برای مصارف درمانی عطرسازی و آشپزی بسیار مورد توجه قرار می گیرد. این گونه به سرما مقاوم تر است. لاوندر فرانسوی (Lavandula stoechas) با گل های شاخک دار و بوی کمی کافوری بیشتر جنبه زینتی دارد اما در رایحه درمانی نیز کاربرد دارد. لاواندین (Lavandula x intermedia) که یک هیبرید طبیعی بین لاوندر انگلیسی و لاوندر اسپایکا است گیاهی بزرگتر و پرگل تر است و روغن آن که حاوی مقدار بیشتری کافور است بیشتر در محصولات بهداشتی و شوینده ها استفاده می شود. شناخت این تفاوت ها به انتخاب نوع مناسب لاوندر برای هدف مورد نظر چه کاشت برای زیبایی و چه استفاده درمانی کمک می کند.
ویژگی گیاه اسطوخودوس
اسطوخودوس به عنوان یک گیاه دارویی و معطر ویژگی های متمایزی دارد که آن را به انتخابی محبوب در میان گیاهان تبدیل کرده است. این گیاه به صورت بوته ای کم ارتفاع و متراکم رشد می کند و معمولاً ارتفاعی بین ۳۰ تا ۶۰ سانتی متر پیدا می کند هرچند برخی واریته ها ممکن است بلندتر شوند. ساقه های آن چوبی و برگ هایش باریک کشیده و به رنگ سبز خاکستری با پوششی کرک دار هستند که به آن ظاهری نقره ای می بخشد.
گل های لاوندر کوچک لوله ای و معطر هستند که در خوشه های متراکم در انتهای ساقه های بلند گلدهی ظاهر می شوند. رنگ گل ها اغلب بنفش یا آبی بنفش است اما طیف رنگی وسیعی از سفید و صورتی تا بنفش تیره در انواع مختلف آن دیده می شود. مهم ترین ویژگی این گیاه عطر قوی و دل انگیز آن است که از ترکیبات فرار موجود در غدد روغنی روی برگ ها ساقه ها و به خصوص گل ها ناشی می شود. این عطر حاوی ترکیباتی نظیر لینالول و لینالیل استات است که مسئول بسیاری از خواص آرام بخش و درمانی لاوندر هستند. مقاومت به خشکی و توانایی رشد در خاک های کم حاصلخیز و آفتاب کامل لاوندر را به گیاهی مناسب برای مناطق خشک و گرم تبدیل کرده است.
خواص اسطوخودوس
گیاه اسطوخودوس به دلیل دارا بودن ترکیبات شیمیایی متنوع و فعال از دیرباز به عنوان یک گیاه دارویی با خواص متعدد شناخته شده است. این گیاه حاوی اسانس هایی مانند لینالول و لینالیل استات کامفن و همچنین فلاونوئیدها و کومارین ها است. این ترکیبات به لاوندر خواص ضدالتهابی آنتی اکسیدانی ضدمیکروبی ضدقارچی آرام بخش و ضداسپاسم می بخشند.
در طب سنتی اسطوخودوس به عنوان پاک کننده بدن و ذهن مقوی مغز و اعصاب و بهبود دهنده عملکرد دستگاه گوارش مورد استفاده قرار می گرفته است. امروزه نیز تحقیقات علمی بسیاری به تایید برخی از این خواص پرداخته اند و کاربردهای جدیدی برای آن کشف شده است. از بهبود وضعیت روحی و روانی گرفته تا کمک به سلامت پوست و مو اسطوخودوس پتانسیل درمانی گسترده ای دارد. نحوه مصرف (خوراکی موضعی استنشاقی) می تواند بر نوع و شدت اثرات درمانی آن تاثیرگذار باشد. در ادامه به تفکیک به برخی از مهم ترین خواص این گیاه اشاره می کنیم.
خواص اسطوخودوس برای اعصاب
تأثیر آرام بخش و تسکین دهنده اسطوخودوس بر سیستم عصبی مرکزی از مهم ترین و شناخته شده ترین خواص این گیاه است. ترکیبات فعال موجود در اسانس لاوندر به ویژه لینالول قادرند بر فعالیت برخی انتقال دهنده های عصبی در مغز تأثیر بگذارند و به کاهش تحریک پذیری و بیش فعالی عصبی کمک کنند. این اثر باعث ایجاد حس آرامش کاهش تنش های عصبی و بهبود پاسخ بدن به عوامل استرس زا می شود. مصرف اسطوخودوس چه از طریق استنشاق رایحه در رایحه درمانی و چه به صورت خوراکی مانند دمنوش یا عرق می تواند در مدیریت شرایطی مانند بی قراری ناآرامی و فشارهای روانی روزمره مؤثر باشد. استفاده منظم از اسطوخودوس می تواند به تقویت سیستم عصبی و افزایش توانایی فرد در حفظ آرامش در موقعیت های چالش برانگیز کمک کند که این خود بر کیفیت کلی زندگی و سلامت روان تاثیر می گذارد.
کاهش استرس و اضطراب
یکی از اصلی ترین کاربردهای اسطوخودوس در دنیای مدرن کمک به کاهش سطوح استرس و اضطراب است. رایحه آرام بخش و دلپذیر لاوندر مستقیماً بر بخش هایی از مغز که مسئول تنظیم احساسات هستند تأثیر می گذارد و می تواند به کاهش ترشح هورمون های استرس زا مانند کورتیزول کمک کند. استنشاق بوی اسطوخودوس از طریق دستگاه های بخور اسپری های محیطی یا استفاده از روغن آن در حمام یا ماساژ می تواند به سرعت حس آرامش و تمدد اعصاب را القا کند. مطالعات نشان داده اند که رایحه درمانی با اسطوخودوس می تواند نشانه های اضطراب را در شرایط مختلف از جمله قبل از جراحی یا در محیط های درمانی کاهش دهد. مصرف خوراکی دمنوش یا عرق اسطوخودوس نیز می تواند اثرات آرام بخش مشابهی داشته باشد و به تسکین تنش های عصبی و بهبود وضعیت روحی در افرادی که با استرس و اضطراب مزمن دست و پنجه نرم می کنند کمک کند. این خاصیت اسطوخودوس را به یک ابزار طبیعی ارزشمند برای مدیریت سلامت روان تبدیل کرده است.
بهبود کیفیت خواب شبانه
اسطوخودوس به طور گسترده ای برای بهبود مشکلات خواب و بی خوابی مورد استفاده قرار می گیرد. خواص آرام بخش این گیاه به کاهش زمان لازم برای به خواب رفتن کمک کرده و باعث می شود فرد خوابی عمیق تر و باکیفیت تر را تجربه کند. رایحه اسطوخودوس می تواند بر فعالیت امواج مغزی تأثیر گذاشته و الگوهای خواب را بهبود بخشد. برخی تحقیقات نشان می دهند که استنشاق رایحه لاوندر می تواند سطح هورمون ملاتونین که نقش کلیدی در تنظیم چرخه شبانه روزی و خواب دارد را در بدن افزایش دهد. روش های مختلفی برای استفاده از اسطوخودوس جهت بهبود خواب وجود دارد؛ از جمله قرار دادن کیسه ای حاوی گل های خشک زیر بالش استفاده از اسپری حاوی روغن اسطوخودوس در اتاق خواب حمام کردن با آب حاوی چند قطره روغن لاوندر قبل از خواب یا نوشیدن یک فنجان دمنوش گرم اسطوخودوس. استفاده منظم از این گیاه می تواند به تنظیم ساعت بیولوژیکی بدن و دستیابی به خوابی آرام و ترمیم کننده کمک کند.
درمان سردرد
اسطوخودوس از دیرباز در طب سنتی به عنوان یک راهکار طبیعی برای تسکین انواع سردرد به خصوص سردردهای تنشی و میگرن شناخته شده است. سردردهای تنشی اغلب ناشی از استرس و گرفتگی عضلات گردن و شانه هستند و خواص آرام بخش و ضداسپاسم اسطوخودوس می تواند به شل شدن عضلات و کاهش تنش کمک کند. خواص ضدالتهابی این گیاه نیز ممکن است در کاهش التهاباتی که در برخی انواع سردرد نقش دارند مؤثر باشد. استنشاق رایحه روغن اسانسی اسطوخودوس در لحظه شروع سردرد یا ماساژ دادن ملایم شقیقه ها و پیشانی با روغن رقیق شده لاوندر می تواند در برخی افراد باعث کاهش شدت و مدت زمان سردرد شود. نوشیدن دمنوش اسطوخودوس نیز با ایجاد آرامش کلی می تواند به پیشگیری یا تسکین سردردهایی که ریشه در استرس و خستگی دارند کمک کند. اگرچه اسطوخودوس ممکن است برای میگرن های شدید کافی نباشد اما می تواند به عنوان یک روش مکمل در کنار سایر درمان ها مورد استفاده قرار گیرد.
خواص اسطوخودوس برای لاغری
لاوندر به طور مستقیم به عنوان یک عامل چربی سوز یا کاهنده وزن عمل نمی کند اما می تواند از طریق تأثیرات غیرمستقیم خود به فرآیند لاغری کمک کند. یکی از مهم ترین عوامل مؤثر بر وزن بدن سطوح استرس و کیفیت خواب است. استرس مزمن می تواند منجر به افزایش سطح کورتیزول شود که با افزایش اشتها به خصوص برای غذاهای شیرین و پرچرب و ذخیره چربی در ناحیه شکم مرتبط است. کمبود خواب نیز می تواند تعادل هورمون های تنظیم کننده اشتها (گرلین و لپتین) را بر هم زده و منجر به پرخوری شود.
اسطوخودوس با کمک به کاهش استرس و بهبود کیفیت خواب می تواند به مدیریت بهتر این دو عامل کلیدی در کنترل وزن کمک کند. فردی که استرس کمتری دارد و خواب کافی دارد احتمال بیشتری دارد که بتواند به یک رژیم غذایی سالم و برنامه ورزشی منظم پایبند باشد. بنابراین می توان از اسطوخودوس به عنوان بخشی از یک رویکرد جامع برای لاغری که شامل تغذیه مناسب فعالیت بدنی مدیریت استرس و خواب کافی است استفاده کرد و از فواید آرام بخش آن برای حمایت از اهداف کاهش وزن بهره برد.
درمان مشکلات معده
اسطوخودوس در طب سنتی به دلیل خواص ضداسپاسم آرام بخش و کمک به هضم برای تسکین انواع مشکلات گوارشی مورد استفاده قرار می گرفته است. این گیاه می تواند به کاهش نفخ و تجمع گاز در دستگاه گوارش کمک کند که اغلب باعث احساس سنگینی و ناراحتی در شکم می شود. ترکیبات موجود در اسطوخودوس می توانند باعث تحریک تولید شیره های گوارشی مانند صفرا شوند که این امر به تجزیه بهتر چربی ها و بهبود کلی فرآیند هضم کمک می کند.
خاصیت ضداسپاسم لاوندر به تسکین گرفتگی ها و دردهای شکمی ناشی از انقباضات عضلات صاف روده و معده مانند مواردی که در سندرم روده تحریک پذیر یا کولیک رخ می دهد کمک می کند. همچنین از آنجایی که مشکلات گوارشی بسیاری ریشه در استرس و اضطراب دارند اثر آرام بخش اسطوخودوس می تواند به صورت غیرمستقیم به بهبود این وضعیت ها کمک کند. مصرف دمنوش یا عرق اسطوخودوس پس از وعده های غذایی سنگین می تواند به هضم راحت تر و کاهش ناراحتی های پس از غذا کمک کند و به سلامت کلی دستگاه گوارش منجر شود.
سلامت قلب
اگرچه اسطوخودوس جایگزین درمان های پزشکی برای بیماری های قلبی نیست اما می تواند از طریق تأثیرات غیرمستقیم خود به سلامت قلب و عروق کمک کند. یکی از مهم ترین عوامل خطر برای بیماری های قلبی استرس مزمن است. اسطوخودوس با کاهش استرس و اضطراب می تواند به کاهش فشار بر سیستم قلبی عروقی کمک کرده و به صورت غیرمستقیم خطر بروز مشکلات قلبی مرتبط با استرس را کاهش دهد.
برخی تحقیقات اولیه به تأثیر احتمالی استنشاق رایحه اسطوخودوس بر کاهش ضربان قلب و فشار خون در برخی افراد اشاره کرده اند که این اثرات نیازمند بررسی های بیشتر و دقیق تر هستند. علاوه بر این خواص آنتی اکسیدانی موجود در اسطوخودوس می تواند به محافظت از سلول ها و بافت های عروقی در برابر آسیب های ناشی از رادیکال های آزاد کمک کند و سلامت کلی دیواره رگ ها را بهبود بخشد. بنابراین در کنار رعایت یک سبک زندگی سالم شامل رژیم غذایی مناسب و ورزش استفاده از اسطوخودوس برای مدیریت استرس می تواند به عنوان یک عامل حمایتی برای حفظ سلامت قلب در نظر گرفته شود.
خواص اسطوخودوس برای مغز
اسطوخودوس می تواند تأثیرات مثبتی بر عملکرد مغز و سلامت شناختی داشته باشد. خواص آرام بخش و کاهنده استرس این گیاه به طور مستقیم بر بهبود وضوح ذهنی و تمرکز تأثیر می گذارد زیرا استرس و اضطراب می توانند عملکرد شناختی را مختل کنند. بهبود کیفیت خواب که از دیگر فواید اسطوخودوس است نیز برای سلامت مغز و فرآیندهای یادگیری و حافظه حیاتی است.
برخی مطالعات به پتانسیل ترکیبات اسطوخودوس در محافظت از سلول های عصبی در برابر آسیب های اکسیداتیو و التهاب اشاره کرده اند که این عوامل در بروز بیماری های نورودژنراتیو مانند آلزایمر و پارکینسون نقش دارند. همچنین در طب سنتی به تقویت حافظه و بهبود عملکرد مغز با استفاده از اسطوخودوس اشاره شده است. اگرچه تحقیقات در این زمینه همچنان ادامه دارد اما شواهد موجود نشان می دهد که اسطوخودوس می تواند با بهبود گردش خون در مغز کاهش التهاب و محافظت از سلول های عصبی به حفظ سلامت و بهبود عملکرد شناختی کمک کند و در پیشگیری از زوال عقل مؤثر باشد.
سلامت پوست
روغن اسانسی اسطوخودوس یکی از پرکاربردترین روغن های گیاهی در صنعت آرایشی و بهداشتی و همچنین در درمان مشکلات پوستی است. این روغن دارای خواص ضدالتهابی قوی است که می تواند به تسکین قرمزی تورم و تحریکات پوستی ناشی از شرایطی مانند آکنه اگزما پسوریازیس و درماتیت کمک کند. خواص ضدمیکروبی و ضدقارچی لاوندر نیز در کنترل رشد باکتری ها و قارچ هایی که می توانند منجر به عفونت ها و جوش های پوستی شوند مؤثر است.
روغن اسطوخودوس به تسریع فرآیند ترمیم بافت پوست و بهبود زخم های کوچک بریدگی ها سوختگی های خفیف و جای نیش حشرات کمک می کند. استفاده موضعی از روغن اسطوخودوس که باید حتماً با یک روغن حامل مانند روغن نارگیل بادام شیرین یا جوجوبا رقیق شود می تواند به پاکسازی پوست کاهش التهاب و بهبود ظاهر کلی آن کمک کند. این روغن برای انواع پوست از جمله پوست های چرب و مستعد آکنه مفید است و می تواند به تعادل تولید سبوم نیز کمک کند.
سلامت مو
اسطوخودوس برای سلامت و زیبایی مو نیز فواید قابل توجهی دارد و به طور سنتی برای بهبود وضعیت مو و پوست سر استفاده می شود. یکی از رایج ترین کاربردهای آن کمک به درمان شوره سر و خارش پوست سر است که اغلب ناشی از خشکی التهاب یا فعالیت قارچ ها است. خواص ضدمیکروبی و ضدالتهابی روغن اسطوخودوس می تواند به کنترل عوامل ایجادکننده شوره و تسکین خارش کمک کند.
ماساژ پوست سر با روغن رقیق شده اسطوخودوس می تواند به بهبود گردش خون در ناحیه پوست سر کمک کرده و این امر به تغذیه بهتر فولیکول های مو و تحریک رشد مو منجر می شود. برخی شواهد اولیه نیز به پتانسیل اسطوخودوس در کاهش ریزش مو و کمک به درمان آلوپسی آره آتا اشاره دارند. استفاده منظم از روغن اسطوخودوس یا محصولات حاوی عصاره آن می تواند به تقویت ریشه مو کاهش ریزش افزایش ضخامت تارهای مو و بهبود سلامت کلی پوست سر کمک کند. افزودن چند قطره روغن اسطوخودوس به شامپوی روزانه یا استفاده از ماسک موی حاوی آن راهی آسان برای بهره مندی از این فواید است.
طبع اسطوخودوس
در مکاتب طب سنتی از جمله طب سنتی ایران گیاهان دارویی بر اساس مزاج یا طبع خود طبقه بندی می شوند. شناخت طبع گیاه برای تعیین کاربرد مناسب آن برای افراد با مزاج های مختلف و همچنین ترکیب آن با سایر مواد غذایی یا دارویی ضروری است. بر اساس این طبقه بندی گیاه اسطوخودوس دارای طبع گرم و خشک است.
این طبع گرم و خشک به این معناست که مصرف یا استفاده از اسطوخودوس می تواند باعث افزایش گرما و کاهش رطوبت در بدن شود. گیاهان با طبع گرم و خشک معمولاً برای درمان بیماری هایی که ناشی از سردی و رطوبت بیش از حد در بدن هستند مانند برخی مشکلات عصبی (افسردگی ناشی از سردی) گوارشی (نفخ و سوء هاضمه ناشی از سردی معده) و تنفسی توصیه می شوند. افرادی که خود دارای مزاج گرم و خشک (صفراوی) هستند باید در مصرف اسطوخودوس احتیاط بیشتری به خرج دهند و در صورت نیاز آن را با مصلحات (مانند سکنجبین یا میوه های با طبع سرد و تر) مصرف کنند تا از بروز عوارض ناشی از غلبه گرمی و خشکی جلوگیری شود. این ویژگی طبعی نقش مهمی در تعیین نحوه و میزان مصرف اسطوخودوس در طب سنتی ایفا می کند.
نحوه مصرف اسطوخودوس
گیاه اسطوخودوس به روش های متنوعی قابل استفاده است که هر کدام برای بهره مندی از خواص خاص این گیاه مناسب هستند. انتخاب روش مصرف بستگی به نوع مشکل یا هدفی دارد که فرد از استفاده از لاوندر دنبال می کند. سه روش اصلی مصرف شامل استفاده خوراکی موضعی و استنشاقی (رایحه درمانی) هستند.
استفاده استنشاقی مانند استنشاق رایحه روغن اسانسی برای تأثیرات سریع بر سیستم عصبی و کاهش استرس و بهبود خلق و خو بسیار مؤثر است. مصرف موضعی مانند ماساژ با روغن رقیق شده برای مشکلات پوستی دردهای عضلانی و مفصلی و همچنین سلامت مو و پوست سر کاربرد دارد. مصرف خوراکی نیز برای تأثیرات داخلی بر دستگاه گوارش سیستم عصبی و سایر اندام ها مفید است. رایج ترین اشکال مصرف خوراکی اسطوخودوس شامل دمنوش و عرق آن است که در ادامه به تفصیل به آن ها می پردازیم. در هر روش مصرف رعایت دوز مناسب و توجه به نکات ایمنی ضروری است.
دمنوش اسطوخودوس
دمنوش اسطوخودوس یکی از پرطرفدارترین و ساده ترین روش های مصرف خوراکی این گیاه برای بهره مندی از خواص آرام بخش و درمانی آن است. برای تهیه این دمنوش معمولاً از گل های خشک شده گیاه لاوندر استفاده می شود. روش تهیه بسیار آسان است: یک قاشق چای خوری تا یک قاشق غذاخوری (بسته به میزان غلظت مورد نظر) از گل های خشک شده اسطوخودوس را در یک فنجان آب جوش بریزید. سپس درب فنجان را بگذارید و اجازه دهید برای ۵ تا ۱۰ دقیقه دم بکشد. پس از این مدت دمنوش را صاف کرده و می توانید آن را گرم میل کنید.
دمنوش اسطوخودوس به دلیل خواص آرام بخش خود برای بهبود کیفیت خواب شبانه و کاهش بی خوابی بسیار مفید است و اغلب توصیه می شود قبل از خواب نوشیده شود. همچنین برای تسکین استرس اضطراب و سردردهای تنشی کاربرد دارد. برخی افراد از این دمنوش برای کمک به هضم غذا و کاهش نفخ و سوء هاضمه نیز استفاده می کنند. برای بهبود طعم دمنوش که ممکن است کمی تلخ یا گس باشد می توانید از کمی عسل نبات یا لیمو استفاده کنید یا آن را با گیاهان دارویی دیگر مانند بابونه ترکیب کنید.
عرق اسطوخودوس
عرق اسطوخودوس محصول فرآیند تقطیر گل ها و سرشاخه های گیاه لاوندر است و شکل دیگری از مصرف خوراکی این گیاه محسوب می شود که در طب سنتی نیز کاربرد فراوانی دارد. عرق حاوی اسانس و ترکیبات محلول در آب گیاه است و معمولاً طعمی ملایم تر و گسی کمتر از دمنوش غلیظ دارد که این امر مصرف آن را برای برخی افراد دلپذیرتر می کند.
عرق اسطوخودوس را می توان به تنهایی یا مخلوط با مقداری آب میل کرد. دوز مصرف معمولاً بر اساس توصیه تولیدکننده محصول است اما اغلب روزانه یک تا دو قاشق غذاخوری از آن توصیه می شود. عرق اسطوخودوس نیز مانند دمنوش خواص آرام بخش قوی برای اعصاب دارد و در کاهش استرس اضطراب و بهبود بی خوابی مؤثر است. همچنین برای تقویت معده کمک به هضم غذا کاهش نفخ و اسپاسم های گوارشی مفید دانسته می شود. علاوه بر مصرف خوراکی عرق اسطوخودوس گاهی برای استفاده موضعی بر روی پوست به خصوص برای تسکین التهابات و قرمزی یا درمان جای نیش حشرات به کار می رود. استفاده از عرق یک راه آسان و در دسترس برای بهره مندی منظم از بسیاری از فواید درمانی گیاه اسطوخودوس است.
مضرات اسطوخودوس
با وجود فواید متعدد مصرف اسطوخودوس در برخی شرایط و برای برخی افراد ممکن است مناسب نباشد و با احتیاط یا منع مصرف همراه باشد. زنان باردار و شیرده باید از مصرف خوراکی اسطوخودوس خودداری کنند زیرا اطلاعات کافی در مورد ایمنی کامل آن در این دوران وجود ندارد و توصیه به احتیاط می شود.
مصرف خوراکی اسطوخودوس در پسران نابالغ ممکن است بر تعادل هورمونی تأثیر بگذارد و توصیه نمی شود. افرادی که داروهای خاصی مصرف می کنند به ویژه داروهای آرام بخش ضدافسردگی یا داروهای رقیق کننده خون (مانند وارفارین) باید قبل از مصرف هر شکلی از اسطوخودوس با پزشک یا داروساز خود مشورت کنند تا از تداخلات دارویی احتمالی جلوگیری شود. اسطوخودوس می تواند باعث کند شدن سیستم عصبی مرکزی شود بنابراین توصیه می شود حداقل دو هفته قبل از هرگونه عمل جراحی مصرف آن قطع گردد.
استفاده موضعی از روغن اسانسی اسطوخودوس در برخی افراد به خصوص با پوست حساس ممکن است باعث واکنش های آلرژیک قرمزی خارش یا سوزش شود به ویژه اگر بدون رقیق شدن با روغن حامل استفاده شود. افرادی که دارای مزاج گرم و خشک (صفراوی) هستند باید در مصرف اسطوخودوس احتیاط کرده و در صورت لزوم آن را با مصلحات مناسب مصرف کنند تا از غلبه گرمی و خشکی در بدن جلوگیری شود.
نگهداری از گیاه لاوندر
پرورش و نگهداری از گیاه لاوندر چه در باغچه و چه در گلدان نسبتاً ساده است به شرطی که نیازهای اساسی این گیاه فراهم شود. لاوندر گیاهی مقاوم است که به شرایط سخت محیطی عادت دارد و در صورت فراهم بودن شرایط مناسب می تواند سال ها به زیبایی و عطر فضای شما بیفزاید و منبعی برای تهیه گل های خشک و روغن خانگی باشد. دو عامل کلیدی در نگهداری موفقیت آمیز لاوندر فراهم کردن شرایط محیطی مطلوب و انجام هرس منظم و صحیح است.
لاوندر به طور طبیعی در مناطق با خاک های فقیر خشک و آفتاب کامل رشد می کند و حساسیت بالایی به رطوبت بیش از حد در خاک و سایه دارد. بنابراین انتخاب مکان مناسب برای کاشت و توجه به نوع خاک و میزان آبیاری از اهمیت بالایی برخوردار است. هرس منظم نیز برای حفظ سلامت و شکل بوته تشویق به گلدهی بیشتر و جلوگیری از چوبی شدن بیش از حد ساقه ها ضروری است. با رعایت این نکات ساده می توانید از داشتن گیاه لاوندر سالم و پربار لذت ببرید و از خواص بی نظیر آن بهره مند شوید.
شرایط مراقبت
برای رشد مطلوب گیاه لاوندر فراهم کردن شرایط محیطی مناسب حیاتی است. این گیاه به نور کامل خورشید نیاز دارد و برای بهترین گلدهی باید روزانه حداقل ۶ تا ۸ ساعت نور مستقیم خورشید دریافت کند. بنابراین مکانی را برای کاشت انتخاب کنید که بیشترین میزان آفتاب را در طول روز داشته باشد. لاوندر به خاکی با زهکشی عالی نیاز دارد. خاک های سنگین و رسی که آب را در خود نگه می دارند باعث پوسیدگی ریشه می شوند. افزودن مقداری شن پرلیت یا کمپوست به خاک می تواند به بهبود زهکشی کمک کند. pH خاک نیز بهتر است کمی قلیایی باشد.
لاوندر گیاهی مقاوم به خشکی است و پس از استقرار نیاز آبی بسیار کمی دارد. آبیاری بیش از حد دشمن اصلی لاوندر است و منجر به بیماری های قارچی و پوسیدگی ریشه می شود. اجازه دهید خاک بین دو آبیاری کاملاً خشک شود و سپس به مقدار کم آبیاری کنید. در فصل زمستان و هوای سرد نیاز به آبیاری به حداقل می رسد. لاوندر به کوددهی زیاد نیاز ندارد و در خاک های فقیر نیز به خوبی رشد می کند. کوددهی بیش از حد می تواند باعث رشد رویشی زیاد و کاهش گلدهی شود. تهویه مناسب اطراف گیاه نیز برای جلوگیری از بیماری ها مهم است.
هرس کردن
هرس کردن یک بخش ضروری از نگهداری گیاه لاوندر است که به حفظ سلامت شکل و گلدهی بیشتر آن کمک می کند. عدم هرس باعث چوبی شدن بیش از حد ساقه ها کاهش گلدهی و بدشکل شدن بوته می شود. بهترین زمان برای انجام هرس اصلی و سنگین تر پس از پایان موج اول گلدهی در اواخر تابستان یا اوایل پاییز است. در این مرحله حدود یک سوم از ارتفاع گیاه و تمامی ساقه های گلدهی شده را کوتاه کنید. هدف از این هرس حفظ شکل متراکم بوته و جلوگیری از طویل شدن و چوبی شدن ساقه ها است.
مهم است که در هنگام هرس بیش از حد به داخل قسمت های قدیمی و کاملاً چوبی که فاقد برگ هستند نفوذ نکنید زیرا این قسمت ها ممکن است دیگر توانایی تولید شاخه های جدید را نداشته باشند. یک هرس سبک تر نیز می تواند در اوایل بهار پس از رفع خطر سرمازدگی شدید انجام شود. در این هرس بهاره ساقه های ضعیف خشک یا آسیب دیده زمستان حذف شده و شکل کلی بوته مرتب می شود. هرس منظم نه تنها به زیبایی ظاهری گیاه کمک می کند بلکه با بهبود جریان هوا در داخل بوته از بروز بیماری های قارچی نیز پیشگیری کرده و عمر مفید گیاه را افزایش می دهد و باعث می شود هر سال گلدهی خوبی داشته باشید.
سوالات متداول
لاوندر برای چه افرادی مناسب نیست؟
مصرف خوراکی لاوندر برای زنان باردار و شیرده پسران نابالغ و افرادی که داروهای آرام بخش ضدافسردگی یا رقیق کننده خون مصرف می کنند توصیه نمی شود. همچنین افراد با مزاج گرم و خشک باید با احتیاط مصرف کنند.
دمنوش اسطوخودوس برای چی خوبه؟
دمنوش اسطوخودوس عمدتاً برای آرامش اعصاب کاهش استرس و اضطراب بهبود کیفیت خواب شبانه تسکین سردردهای تنشی و کمک به هضم غذا و کاهش نفخ مفید است.
آیا روغن اسطوخودوس باعث درمان شوره و خارش سر می شود؟
بله روغن اسطوخودوس با خواص ضدمیکروبی و ضدالتهابی خود می تواند به کنترل عواملی که باعث شوره و خارش پوست سر می شوند کمک کرده و سلامت پوست سر را بهبود بخشد.
بهترین نوع اسطوخودوس کدام است؟
انتخاب بهترین نوع بستگی به کاربرد دارد. لاوندر انگلیسی (Lavandula angustifolia) برای روغن گیری با کیفیت بالا دمنوش و آشپزی ایده آل است در حالی که لاواندین برای مصارف صنعتی و زینتی رایج تر است.