چند تا سکه مهریه تعلق میگیرد

میزان سکه مهریه قابل تعلق به عوامل متعددی از جمله توافق طرفین در عقد، نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) و توانایی مالی زوج بستگی دارد. قانون سقف مشخصی برای تعیین مهریه ندارد، اما در اجرای آن محدودیت هایی وجود دارد که مهم ترین آن معیار ۱۱۰ سکه است.

مهریه، این حق مالی دیرینه و ریشه دار در فرهنگ و فقه ایرانی، همواره موضوع بحث های حقوقی و اجتماعی فراوانی بوده است. از زمان عقد نکاح، مهریه به عنوان یک تعهد مالی بر عهده مرد قرار می گیرد و زن مالک آن می شود. اما پیچیدگی های اجرایی، به ویژه در شرایط اقتصادی کنونی و ابهامات قانونی، این سؤال را برای بسیاری از زوجین و خانواده ها مطرح کرده است: واقعاً چند سکه مهریه تعلق می گیرد و چند سکه از آن قابل وصول است؟ این پرسش کلیدی، تنها به تعداد سکه های تعیین شده در عقدنامه محدود نمی شود؛ بلکه ابعاد وسیعی از قوانین، رویه های قضایی، توانایی مالی زوج و حتی طرح های پیشنهادی برای اصلاح قانون مهریه را در بر می گیرد. در این مقاله جامع، به بررسی دقیق مبانی حقوقی مهریه، انواع آن، تفاوت های کلیدی در نحوه مطالبه، محدودیت های قانونی اجرایی و سقف های تعیین شده (مانند ۱۱۰ سکه و طرح احتمالی ۱۴ سکه) خواهیم پرداخت. هدف ما ارائه اطلاعاتی مستند و کاربردی است تا تمامی افراد درگیر با مسائل مهریه، اعم از زوجین در آستانه ازدواج، زنانی که قصد مطالبه مهریه دارند و مردانی که با این درخواست مواجه هستند، با آگاهی کامل از حقوق و تکالیف خود، تصمیمات درستی اتخاذ نمایند.

مهریه چیست؟ مبانی حقوقی و انواع آن

مهریه، یکی از ارکان مهم و تعهدات مالی اصلی در عقد نکاح دائم و موقت در فقه امامیه و حقوق ایران است. این حق مالی که از بدو عقد به زن تعلق می گیرد، نشان دهنده احترام و تعهد مرد نسبت به همسرش محسوب می شود. درک صحیح از ماهیت، مبانی و انواع مهریه، اولین گام برای فهمیدن چگونگی مطالبه و اجرای آن است.

تعریف دقیق مهریه و جایگاه قانونی

مهریه، طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، مالی است که به مجرد عقد، زن مالک آن می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بکند. این تعریف حقوقی، به وضوح بر مالکیت مطلق زن بر مهریه بلافاصله پس از جاری شدن صیغه عقد تاکید می کند. این بدان معناست که حتی در صورت عدم برقراری رابطه زناشویی یا در طول زندگی مشترک، زن هر زمان که بخواهد می تواند مهریه خود را مطالبه کند. مهریه می تواند شامل هر مالی باشد که ارزش مالی داشته و قابل تملک باشد؛ از جمله وجه نقد، سکه طلا، املاک، منقولات و حتی آموزش یک هنر یا سفر حج. انتخاب نوع و میزان مهریه به توافق زوجین در زمان عقد بستگی دارد و این توافق در سند ازدواج به ثبت می رسد.

انواع مهریه در قانون مدنی

قانون مدنی ایران، با الهام از فقه امامیه، سه نوع اصلی مهریه را تعریف کرده است که هر یک شرایط و احکام خاص خود را دارند:

• مهرالمسمی: این رایج ترین نوع مهریه است و به مالی اطلاق می شود که میزان و نوع آن با توافق و تراضی زوجین در حین عقد نکاح تعیین و در سند ازدواج درج می گردد. مهرالمسمی باید مالی باشد که ارزش اقتصادی داشته و ابهام نداشته باشد تا بتوان آن را مشخص و معین کرد. به عنوان مثال، ۱۰۰ سکه تمام بهار آزادی یا یک دانگ منزل مسکونی به نشانی معین نمونه هایی از مهرالمسمی هستند. در صورت تعیین مهرالمسمی، زن به محض عقد، مالک آن می شود.
• مهرالمثل: مهرالمثل زمانی مطرح می شود که در عقد نکاح دائم، مهریه به هیچ وجه تعیین نشده باشد یا تعیین مهریه به دلیلی باطل باشد (مثلاً مهریه چیز بی ارزشی باشد). در این حالت، اگر زوجین با یکدیگر رابطه زناشویی برقرار کرده باشند، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. میزان مهرالمثل توسط دادگاه و با در نظر گرفتن عرف، عادات و رسوم خانوادگی، وضعیت اجتماعی، سن، تحصیلات و سایر خصوصیات زن و همچنین موقعیت مالی مرد تعیین می گردد.
• مهرالمتعه: این نوع مهریه مختص عقد موقت (صیغه) نیست، بلکه در عقد دائم نیز کاربرد دارد. مهرالمتعه در صورتی به زن تعلق می گیرد که در عقد نکاح دائم مهریه ای تعیین نشده باشد و قبل از برقراری رابطه زناشویی، طلاق واقع شود. در این حالت، مرد موظف است مالی را به عنوان مهریه به زن بپردازد که میزان آن با توجه به وضعیت مالی مرد (و نه وضعیت زن) توسط دادگاه تعیین می گردد. هدف از مهرالمتعه، جبران خلاء ناشی از عدم تعیین مهریه و پیشگیری از رها کردن زن بدون پشتوانه مالی است.

تفاوت کلیدی: مهریه عندالمطالبه و مهریه عندالاستطاعه

یکی از مهم ترین تمایزات در مبحث مهریه که آثار حقوقی متفاوتی برای زوجین به دنبال دارد، تفاوت بین مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه است. این دو اصطلاح، چگونگی و زمان مطالبه مهریه را مشخص می کنند و انتخاب هر یک در زمان عقد، پیامدهای حقوقی خاصی خواهد داشت.

مهریه عندالمطالبه: حق بلاقید مطالبه

اصطلاح عندالمطالبه به معنای به محض مطالبه است. وقتی مهریه به صورت عندالمطالبه تعیین می شود، زن از لحظه جاری شدن عقد، حق دارد هر زمان که بخواهد آن را از مرد مطالبه کند و مرد نیز موظف است بلافاصله آن را بپردازد. در این نوع مهریه، توانایی مالی مرد در زمان مطالبه، تأثیری بر حق زن برای مطالبه ندارد. به عبارت دیگر، حتی اگر مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، زن همچنان می تواند مهریه خود را مطالبه کرده و مرد ملزم به پرداخت آن است.

پیامدهای حقوقی مهریه عندالمطالبه:

• زن می تواند در هر مرحله از زندگی مشترک، حتی بدون قصد طلاق، مهریه خود را طلب کند.
• در صورت عدم پرداخت از سوی مرد، زن می تواند از طریق اجرای ثبت یا دادگاه خانواده اقدام به مطالبه کند.
• امکان توقیف اموال مرد (به جز مستثنیات دین) برای وصول مهریه وجود دارد.
• در صورت مطالبه تا سقف ۱۱۰ سکه و عدم توانایی مرد در پرداخت (یا اعسار)، امکان صدور حکم جلب برای مرد وجود دارد، هرچند رویه های قضایی جدید این مورد را محدودتر کرده اند.

مهریه عندالاستطاعه: مشروط به توانایی مالی مرد

واژه عندالاستطاعه به معنای در صورت توانایی مالی است. در این حالت، زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که مرد توانایی مالی برای پرداخت آن را داشته باشد. بار اثبات توانایی مالی مرد در این نوع مهریه، بر عهده زن است. این بدان معناست که زن باید در دادگاه ثابت کند که مرد دارای اموال یا درآمد کافی برای پرداخت مهریه است.

پیامدهای حقوقی مهریه عندالاستطاعه:

• مطالبه مهریه منوط به اثبات تمکن مالی مرد توسط زن است. این امر فرآیند مطالبه را پیچیده تر و زمان برتر می کند.
• در صورت عدم اثبات تمکن مالی مرد، مطالبه مهریه به حالت تعلیق درآمده و زن نمی تواند حکم جلب یا توقیف اموال را به راحتی به دست آورد.
• امکان صدور حکم جلب برای مرد در این نوع مهریه، بسیار محدودتر است و در عمل، تقریبا منتفی است.

اهمیت انتخاب نوع مهریه در زمان عقد

انتخاب بین مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، تصمیمی سرنوشت ساز در زمان عقد است که باید با آگاهی کامل از تبعات حقوقی آن صورت گیرد. مهریه عندالمطالبه، امنیت مالی بیشتری برای زن فراهم می کند، اما ممکن است بار مالی ناگهانی و سنگینی را بر مرد تحمیل کند. از سوی دیگر، مهریه عندالاستطاعه، فشار مالی بر مرد را کاهش می دهد، اما زن را در مسیر مطالبه با چالش های اثبات تمکن مالی مواجه خواهد ساخت. توصیه می شود زوجین قبل از تعیین نوع مهریه، با وکیل یا مشاور حقوقی مشورت کنند تا تصمیمی آگاهانه و متناسب با شرایط خود و انتظاراتشان از زندگی مشترک بگیرند.

سقف مهریه قانونی برای اجرا: ابهامات و واقعیت ها

بحث سقف مهریه یکی از پرحاشیه ترین و مهم ترین مسائل حقوقی در ایران است که ابهامات زیادی را برای عموم مردم ایجاد کرده است. آیا واقعاً برای مهریه سقفی وجود دارد؟ قانون ۱۱۰ سکه چیست و طرح ۱۴ سکه در چه وضعیتی قرار دارد؟ پاسخ به این پرسش ها نیازمند تبیین دقیق قوانین و رویه های قضایی است.

آیا برای تعیین مهریه سقفی وجود دارد؟

در پاسخ به این سؤال که آیا برای تعیین مهریه سقفی وجود دارد یا خیر، باید گفت: خیر، هیچ محدودیتی از نظر تعداد یا ارزش برای تعیین مهریه در زمان عقد نکاح وجود ندارد. زوجین می توانند هر میزان مهریه ای را با توافق یکدیگر تعیین کنند، خواه یک سکه باشد یا هزار سکه. این امر به اراده طرفین و مالی بودن مهریه بستگی دارد و قانون مدنی سقف مشخصی را برای آن تعیین نکرده است. با این حال، آنچه که در عمل مطرح می شود و ابهام ساز است، مربوط به سقف اجرایی و امکان حبس مرد بابت مهریه است، نه سقف تعیین آن در سند ازدواج.

قانون ایران سقف مشخصی برای تعیین مهریه در زمان عقد نکاح قائل نیست. زوجین می توانند هر میزان مهریه ای را با توافق تعیین کنند، اما در اجرای آن، به ویژه از منظر حبس، محدودیت هایی وجود دارد که باید به آن توجه شود.

قانون ۱۱۰ سکه: معیار حبس و محدودیت های اجرایی

مهم ترین قانونی که در خصوص سقف اجرایی مهریه مطرح می شود، مربوط به ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی است. این قانون در واقع سقف مهریه نیست، بلکه سقف مسئولیت کیفری مرد در قبال مهریه است. طبق ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، در صورتی که مهریه تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن) باشد و مرد توانایی پرداخت آن را نداشته باشد، به درخواست زن می تواند بازداشت شود. اما برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، مرد بابت عدم پرداخت آن حبس نخواهد شد.

• توضیح کامل قانون ۱۱۰ سکه و نقش آن در صدور حکم جلب: این قانون به منظور حبس زدایی و کاهش تعداد مردان زندانی بابت مهریه تصویب شد. پیش از این قانون، مرد بابت هر میزان مهریه، امکان حبس داشت. با تصویب این ماده، در صورتی که مرد ۱۱۰ سکه را نداشته باشد و اعسار خود را ثابت نکند، می توان حکم جلب او را صادر کرد. اما در صورت اثبات اعسار، دادگاه مهریه را تقسیط می کند و مرد تنها در صورت عدم پرداخت اقساط می تواند مجدداً با حکم جلب مواجه شود.
• شفاف سازی مطالبه مازاد بر ۱۱۰ سکه: باید تاکید کرد که مهریه بیش از ۱۱۰ سکه نیز کاملاً قابل مطالبه و وصول است. این قانون صرفاً سقف امکان حبس را تعیین کرده و به هیچ وجه حق زن برای مطالبه کل مهریه را از بین نمی برد. اگر مرد دارای اموال و دارایی های کافی برای پرداخت کل مهریه (حتی بیش از ۱۱۰ سکه) باشد، زن می تواند تمامی آن را از طریق توقیف اموال مطالبه و وصول کند. تفاوت در این است که برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، دیگر امکان بازداشت مرد وجود ندارد و مطالبه صرفاً از طریق توقیف اموال یا کسری از حقوق (در صورت عدم وجود مال دیگر) صورت می گیرد.
• مستثنیات دین و عدم امکان توقیف: در فرآیند توقیف اموال برای مهریه، باید به مفهوم مستثنیات دین توجه داشت. مستثنیات دین اموالی هستند که برای ادامه حیات و معیشت ضروری تلقی می شوند و طبق قانون، قابل توقیف نیستند. این موارد شامل منزل مسکونی مورد نیاز، اثاثیه ضروری زندگی، ابزار کار، کتب و وسایل علمی و پژوهشی، ودیعه اجاره، و نیمی از حقوق یا مزایای افراد می شود (با توجه به شرایط، این میزان می تواند متفاوت باشد).

بررسی طرح پیشنهادی قانون ۱۴ سکه (وضعیت فعلی و پیامدهای احتمالی)

در سال های اخیر، طرحی تحت عنوان ۱۴ سکه مهریه در محافل قانون گذاری و رسانه ای مطرح شده است که ابهامات و نگرانی های زیادی را به دنبال داشته است. تأکید می شود که این طرح تا این لحظه (سال ۱۴۰۳ و بر اساس آخرین اطلاعات موجود) هنوز به تصویب نهایی نرسیده و قانون نیست. بنابراین، کلیه ازدواج ها و پرونده های مهریه همچنان بر اساس قوانین فعلی (از جمله قانون ۱۱۰ سکه) رسیدگی می شوند.

• تشریح جزئیات طرح (در صورت تصویب): جزئیات دقیق طرح در صورت تصویب نهایی مشخص خواهد شد، اما گمانه زنی ها و مفاد مطرح شده اولیه شامل موارد زیر است:
  • تعیین سقف ۱۴ سکه برای معافیت از مالیات مهریه. به این معنی که برای مهریه های بیش از ۱۴ سکه، مبلغ مازاد مشمول مالیات خواهد شد.
  • محدودیت های بیشتر در خصوص امکان حبس یا توقیف اموال برای مهریه های بالاتر از ۱۴ سکه.
  • برخی پیشنهادها نیز به تغییر ماهیت مهریه از عندالمطالبه به عندالاستطاعه به صورت پیش فرض اشاره داشته اند، هرچند این مورد با مخالفت هایی روبرو شده است.
• تأثیرات احتمالی در صورت تصویب بر ازدواج های جدید و گذشته: در صورت تصویب چنین قانونی، تأثیرات گسترده ای پیش بینی می شود. احتمالاً این قانون شامل ازدواج های جدید خواهد شد و ممکن است بر ازدواج های گذشته (به ویژه در بخش مالیات یا محدودیت های حبس) نیز تأثیر بگذارد، هرچند قوانین عطف به ماسبق نمی شوند مگر در موارد خاص و با تصریح قانون گذار. هدف این طرح کاهش آمار طلاق و ترغیب به ازدواج های پایدارتر با بار مالی کمتر است، اما نگرانی هایی نیز در خصوص تضعیف حقوق زنان مطرح شده است.

مقایسه قانون ۱۱۰ سکه با طرح احتمالی ۱۴ سکه

مقایسه این دو مفهوم نشان می دهد که قانون ۱۱۰ سکه یک قانون اجرایی و معتبر است که عمدتاً بر امکان حبس مرد بابت مهریه تمرکز دارد، در حالی که طرح ۱۴ سکه یک پیشنهاد قانونی است که در صورت تصویب، می تواند ابعاد مالیاتی و اجرایی مهریه را تحت تأثیر قرار دهد. تفاوت اصلی در این است که ۱۱۰ سکه به عنوان سقف حبس مطرح است، اما ۱۴ سکه بیشتر به عنوان یک معیار برای معافیت های مالیاتی و یا محدودیت های احتمالی دیگر در پرداخت مطرح شده است. به هر حال، تا زمانی که طرح ۱۴ سکه به قانون تبدیل نشود، همچنان معیار ۱۱۰ سکه ملاک عمل خواهد بود.

مراحل قانونی مطالبه و اجرای مهریه

مطالبه مهریه، چه در شرایط اختلافات خانوادگی و چه در پایان زندگی مشترک، یک فرآیند حقوقی مشخص دارد که باید گام به گام و با آگاهی کامل از رویه های قانونی طی شود. به طور کلی دو مسیر اصلی برای مطالبه مهریه وجود دارد: از طریق اجرای ثبت و از طریق دادگاه خانواده.

مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت

این روش اغلب سریع تر و کم هزینه تر از مسیر دادگاه است، به شرط آنکه سند ازدواج رسمی باشد و زوج اموالی داشته باشد که بتوان آن را توقیف کرد. در این روش، نیازی به اثبات اعسار یا تمکن مالی زوج نیست، مگر اینکه مرد بخواهد دادخواست اعسار دهد.

• شرایط و مدارک لازم:
  • سند ازدواج رسمی (که در دفترخانه ثبت شده باشد).
  • شناسنامه و کارت ملی زوجه.
  • معرفی اموال قابل توقیف از زوج (در صورت امکان).
• مراحل گام به گام:
  1. مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج: ابتدا زن باید به دفترخانه ای که عقد در آن ثبت شده مراجعه کند و تقاضای صدور اجرائیه برای مهریه خود را بنماید.
  2. صدور اجرائیه: دفترخانه پس از بررسی، یک اجرائیه صادر می کند و آن را به اداره ثبت اسناد و املاک محل اقامت زوج ارسال می نماید.
  3. ابلاغ اجرائیه به زوج: اداره ثبت، اجرائیه را به مرد ابلاغ می کند و به او ۱۰ روز مهلت می دهد تا مهریه را پرداخت کند یا ترتیبات پرداخت آن را فراهم نماید.
  4. معرفی اموال و توقیف: در صورتی که مرد ظرف ۱۰ روز مهریه را پرداخت نکند، زن می تواند با معرفی اموال و دارایی های مرد (مانند ملک، خودرو، حساب بانکی، سهام، حقوق و …) از اجرای ثبت درخواست توقیف کند.
  5. مزایا و معایب این روش:
     • مزایا: سرعت بالاتر، عدم نیاز به پرداخت هزینه های دادرسی اولیه بالا، عدم نیاز به حضور در جلسات دادگاه برای شروع فرآیند.
     • معایب: اگر زوج مالی برای توقیف نداشته باشد یا اموال او جزء مستثنیات دین باشد، این روش ممکن است کارآمد نباشد و زن مجبور به مراجعه به دادگاه شود. همچنین، اداره ثبت تنها تا سقف ۱۱۰ سکه امکان صدور حکم جلب (در صورت عدم معرفی مال) را دارد و برای مازاد بر آن، باید به دادگاه مراجعه کرد.

مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

در صورتی که سند ازدواج رسمی نباشد، یا مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد و زن قصد مطالبه مازاد را داشته باشد، یا زن نتواند مالی از مرد برای توقیف از طریق اجرای ثبت معرفی کند، باید از طریق دادگاه خانواده اقدام کند.

• شرایط و مدارک لازم:
  • اصل سند ازدواج یا رونوشت مصدق آن.
  • شناسنامه و کارت ملی زوجه.
  • در صورت امکان، دلایل و مدارکی مبنی بر تمکن مالی زوج (اگر مهریه عندالاستطاعه باشد).
• مراحل گام به گام:
  1. تقدیم دادخواست: زن باید یک دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده محل اقامت زوج تقدیم کند.
  2. پرداخت هزینه دادرسی: هزینه دادرسی بر اساس میزان مهریه تعیین می شود و باید پرداخت گردد. در صورت عدم توانایی مالی، زن می تواند درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی بدهد.
  3. جلسه رسیدگی: دادگاه جلسه ای برای رسیدگی به دعوا تعیین می کند و طرفین را دعوت می نماید. در این جلسه، زن دلایل خود را مطرح می کند و مرد نیز می تواند دفاعیات خود، از جمله دادخواست اعسار، را ارائه دهد.
  4. صدور حکم: پس از بررسی دلایل و مدارک، دادگاه حکم به پرداخت مهریه صادر می کند.
  5. توقیف اموال و حقوق (یک چهارم و یک سوم حقوق): پس از صدور حکم قطعی، زن می تواند از دادگاه درخواست اجرای حکم و توقیف اموال مرد را بنماید. در صورتی که مرد کارمند دولت یا بخش خصوصی باشد، دادگاه می تواند بخشی از حقوق او را تا پرداخت کامل مهریه توقیف کند. میزان توقیف حقوق در صورتی که مرد متأهل و دارای فرزند باشد، یک چهارم حقوق و در صورتی که مجرد باشد یا زن و شوهر از هم جدا شده باشند و مرد زن دیگری اختیار نکرده باشد، یک سوم حقوق خواهد بود.

تقسیط مهریه و دادخواست اعسار: راه حلی برای زوج

در بسیاری از موارد، مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارد. قانون این امکان را برای مردان فراهم کرده است که با تقدیم دادخواست اعسار، از پرداخت یکجای مهریه معاف شده و آن را به صورت اقساطی پرداخت کنند. این حق، در راستای حمایت از بنیان خانواده و جلوگیری از حبس مردان ناتوان از پرداخت مهریه در نظر گرفته شده است.

دادخواست اعسار چیست؟

دادخواست اعسار به معنای ادعای عدم توانایی مالی برای پرداخت بدهی (در اینجا مهریه) است. هدف از تقدیم این دادخواست، اثبات این موضوع به دادگاه است که مرد در حال حاضر قادر به پرداخت یکجای مهریه نیست و تنها می تواند آن را به صورت اقساطی و متناسب با توان مالی خود بپردازد. با پذیرش دادخواست اعسار توسط دادگاه، مرد از حکم جلب (در مورد ۱۱۰ سکه) معاف شده و برنامه پرداخت اقساطی برای او تنظیم می شود.

شرایط و نحوه اثبات اعسار

برای اینکه دادخواست اعسار مرد پذیرفته شود، باید شرایطی وجود داشته باشد و مرد نیز باید این شرایط را به نحو مقتضی در دادگاه اثبات کند:

• عدم توانایی مالی: مرد باید ثابت کند که نه درآمد کافی برای پرداخت یکجای مهریه را دارد و نه اموالی که بتواند با فروش آن ها مهریه را یکجا پرداخت کند (به جز مستثنیات دین).
• ارائه مدارک مالی: مرد باید لیست کاملی از تمامی اموال، دارایی ها، بدهی ها، درآمدها و هزینه های ماهانه خود را به دادگاه ارائه دهد. این مدارک شامل صورت حساب بانکی، فیش حقوقی، لیست اموال منقول و غیرمنقول (در صورت وجود) و هر مدرکی که وضعیت مالی او را روشن کند، می شود.
• شهادت شهود: ارائه شهادت دو نفر شاهد عاقل و بالغ که از وضعیت مالی مرد آگاهی کامل دارند و می توانند عدم توانایی او در پرداخت یکجای مهریه را تأیید کنند، برای اثبات اعسار ضروری است. شهود باید قادر باشند به پرسش های دادگاه در مورد وضعیت مالی مرد پاسخ دهند.

دادخواست اعسار باید در مهلت قانونی (معمولاً یک ماه پس از ابلاغ اجرائیه مهریه) به دادگاه خانواده تقدیم شود. اگر مرد در این مهلت اقدام نکند و مهریه را نیز نپردازد، زن می تواند درخواست حکم جلب او را مطرح کند.

نقش دادگاه در تعیین اقساط و پیامدهای عدم پرداخت

پس از بررسی دادخواست اعسار و مدارک و شهادت شهود، دادگاه وضعیت مالی مرد را به دقت مورد ارزیابی قرار می دهد. در صورت احراز اعسار مرد، دادگاه حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. در این حکم، میزان پیش پرداخت (در صورت توانایی مرد) و تعداد و مبلغ اقساط ماهانه (مثلاً ماهی یک سکه، نیم سکه یا مبلغ نقدی معین) مشخص می شود. دادگاه در تعیین میزان اقساط، تمامی جوانب زندگی مرد، از جمله تعداد افراد تحت تکفل، هزینه های ضروری زندگی، درآمد و بدهی های دیگر را لحاظ می کند تا اقساط به گونه ای باشد که مرد توانایی پرداخت آن را داشته باشد.

پیامدهای عدم پرداخت اقساط مهریه:

در صورتی که مرد پس از صدور حکم تقسیط، اقساط مهریه را به موقع و منظم پرداخت نکند، زن می تواند مجدداً به دادگاه مراجعه کرده و درخواست صدور حکم جلب را مطرح نماید. معمولاً، اگر مرد بیش از سه قسط را متوالی پرداخت نکند، این حق برای زن ایجاد می شود که با درخواست به دادگاه، مجدداً پیگیری های قانونی برای بازداشت مرد را آغاز کند. این سازوکار به منظور تضمین حقوق زن و جلوگیری از سوءاستفاده احتمالی از امکان تقسیط مهریه در نظر گرفته شده است.

مهریه در شرایط خاص حقوقی

علاوه بر جنبه های عمومی مطالبه مهریه، برخی شرایط خاص نیز وجود دارند که می توانند بر وضعیت مهریه و نحوه مطالبه آن تأثیرگذار باشند. درک این موارد برای زوجین و وراث آن ها حائز اهمیت است.

مهریه در صورت فوت زن

بر اساس قانون مدنی، به محض جاری شدن عقد نکاح، زن مالک مهریه می شود. بنابراین، مهریه یک حق مالی است که حتی پس از فوت زن نیز از بین نمی رود. در صورت فوت زن، ورثه او (شامل فرزندان، پدر و مادر و همسر) می توانند برای مطالبه مهریه از ترکه مرد اقدام کنند. سهم هر یک از ورثه از مهریه متوفی، طبق قوانین ارث تعیین و به آن ها پرداخت خواهد شد. این بدان معناست که حتی اگر زن در طول زندگی خود مهریه اش را مطالبه نکرده باشد، این حق از بین نرفته و به ورثه او منتقل می شود.

مهریه در صورت فوت مرد

همانند فوت زن، فوت مرد نیز مهریه را ساقط نمی کند. مهریه به عنوان یک دین بر ذمه مرد باقی می ماند و در صورت فوت او، زن می تواند مهریه خود را از ترکه (اموال به جا مانده) مرد متوفی مطالبه کند. این بدان معناست که مهریه، قبل از تقسیم ارث بین ورثه، باید از اموال متوفی پرداخت شود. در واقع، مهریه بر سایر دیون مرد مقدم است و وراث نمی توانند قبل از پرداخت مهریه، اموال متوفی را بین خود تقسیم کنند. زن برای مطالبه مهریه خود باید به شورای حل اختلاف یا دادگاه مراجعه و دادخواست مطالبه مهریه از ترکه را تقدیم کند.

تأثیر خیانت زن بر مهریه

یکی از پرسش های رایج این است که آیا خیانت زن بر مهریه او تأثیری دارد؟ پاسخ صریح و قانونی به این سؤال این است که خیانت زن، به خودی خود، باعث از بین رفتن یا کاهش مهریه او نمی شود. مهریه یک حق مالی است که به محض عقد نکاح برای زن ایجاد می شود و تنها در موارد محدودی (مانند بخشش یا عدم برقراری رابطه زناشویی در عقد دائم و عدم تعیین مهریه) ممکن است تغییر کند. رفتار ناشایست یا حتی جرم کیفری مانند خیانت، اگرچه می تواند از دلایل محکمه پسند برای طلاق از جانب مرد باشد، اما مستقیماً بر حق مهریه زن تأثیر نمی گذارد. مگر اینکه زن در قبال طلاق، مهریه خود را ببخشد (که در طلاق خلع رایج است) یا شرایط خاصی در عقدنامه ذکر شده باشد که وقوع چنین امری را مشروط به عدم دریافت مهریه کند که این مورد بسیار نادر است.

وضعیت مهریه در انواع طلاق

نحوه مطالبه و میزان مهریه در انواع طلاق متفاوت است:

• طلاق از طرف مرد: اگر مرد بدون رضایت زن، درخواست طلاق دهد، موظف است تمامی مهریه را به صورت کامل (یکجا یا تقسیطی، بر اساس حکم دادگاه) به زن پرداخت کند.
• طلاق از طرف زن: در صورتی که زن دلایل موجه قانونی برای طلاق داشته باشد (مثلاً سوء رفتار مرد، عسر و حرج و …) و درخواست طلاق کند، همچنان می تواند تمام مهریه خود را مطالبه کند. اما در صورتی که طلاق از نوع طلاق خلع باشد (یعنی زن به دلیل کراهت از شوهر و بخشیدن مالی به او، طلاق بگیرد)، زن بخشی از مهریه یا تمام آن را در قبال طلاق می بخشد.
• طلاق توافقی: در طلاق توافقی، زوجین بر سر تمامی مسائل از جمله مهریه، نفقه، حضانت فرزندان و … با یکدیگر به توافق می رسند. میزان مهریه ای که زن در این نوع طلاق دریافت می کند، کاملاً به توافق طرفین بستگی دارد و می تواند کمتر، بیشتر یا معادل مهریه مندرج در عقدنامه باشد.

تفاوت مهریه و نفقه

با وجود اینکه هر دو مهریه و نفقه حقوق مالی زن هستند، تفاوت های اساسی دارند:

• مهریه: مالی است که به محض عقد، زن مالک آن می شود و حق اوست که هر زمان بخواهد مطالبه کند. مهریه تنها یک بار به طور کامل (یا اقساطی) پرداخت می شود و با فوت زن یا مرد نیز از بین نمی رود.
• نفقه: نفقه، هزینه های جاری زندگی زن (خوراک، پوشاک، مسکن، بهداشت و درمان و …) است که مرد موظف به تأمین آن در طول زندگی مشترک است. نفقه جنبه مستمر دارد و با فوت یکی از زوجین یا طلاق، پایان می یابد. مطالبه نفقه گذشته ممکن است، اما نفقه آینده تا زمانی که زندگی مشترک برقرار است، به صورت ماهیانه یا دوره ای پرداخت می شود.

نتیجه گیری: اهمیت آگاهی و مشاوره حقوقی

موضوع مهریه، همچنان یکی از پیچیده ترین و حساس ترین مسائل در نظام حقوقی و اجتماعی ایران است. همانطور که مورد بررسی قرار گرفت، مهریه حقی قانونی و شرعی برای زن است که به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، وی مالک آن می شود. در حالی که برای تعیین میزان مهریه سقفی وجود ندارد و توافق طرفین ملاک است، در فرآیند مطالبه و اجرای آن، محدودیت هایی نظیر قانون ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی و مبحث مستثنیات دین مطرح می شود. این محدودیت ها عمدتاً با هدف حبس زدایی و تعدیل فشار مالی بر زوج، تنظیم شده اند و به هیچ وجه به معنای سلب کامل حق مطالبه مهریه نیستند.

مفاهیم عندالمطالبه و عندالاستطاعه، نقش حیاتی در تعیین چگونگی و زمان مطالبه مهریه ایفا می کنند؛ جایی که انتخاب هر یک در زمان عقد، پیامدهای حقوقی متفاوتی برای زوجین به دنبال خواهد داشت. همچنین، مسیرهای قانونی مطالبه از طریق اجرای ثبت و دادگاه خانواده، هر یک با مزایا و معایب خود، ابزارهایی برای احقاق حق مهریه فراهم می آورند. در این میان، دادخواست اعسار، راهکاری قانونی برای مردانی است که توان پرداخت یکجای مهریه را ندارند و تمایل به پرداخت اقساطی آن دارند.

با توجه به ابهامات موجود، به ویژه در خصوص طرح های پیشنهادی مانند ۱۴ سکه (که تاکید شد هنوز به قانون تبدیل نشده است)، و همچنین تأثیر شرایط خاصی چون فوت زن یا مرد، خیانت و انواع طلاق بر مهریه، لزوم آگاهی کامل و به روز از قوانین و رویه های قضایی بیش از پیش آشکار می شود. پیچیدگی های حقوقی مهریه، ضرورت مشاوره با وکلای متخصص در امور خانواده را دوچندان می کند. یک وکیل مجرب می تواند با تبیین دقیق حقوق و تکالیف هر یک از طرفین، راهنمایی های لازم را برای اتخاذ بهترین تصمیمات، چه در زمان عقد و چه در شرایط اختلافات خانوادگی و طلاق، ارائه دهد. آگاهی، کلید اصلی برای مدیریت صحیح چالش های مهریه و دستیابی به نتایج عادلانه و مطلوب برای هر دو طرف است.