کشیدن دندان در قدیم
در گذشتهای نه چندان دور، کشیدن دندان فرآیندی سرشار از درد، رنج و گاهی خطر مرگ بود که با ابزارهای ابتدایی و بدون هیچگونه بیحسی مؤثر انجام میشد. این عمل به دست افراد غیرمتخصص نظیر سلمانیها یا آهنگران صورت میگرفت و اغلب به عفونتهای شدید یا آسیبهای جدی به فک منجر میشد. تاریخ کشیدن دندان، داستانی پر از چالشهای بشر برای رهایی از درد است که با پیشرفتهای علمی و پزشکی، به تدریج متحول شده است.
سفر به گذشته دنداندرد و راهحلهای ناگزیر
دنداندرد، بلای جان انسان از دیرباز بوده و رنجی است که مرزهای زمان و تمدن را درنوردیده است. از همان ابتدای شکلگیری جوامع، بشر به دنبال راهی برای مقابله با این درد طاقتفرسا بوده است. اما در دوران باستان و قرون گذشته، انسان چگونه با این معضل کنار میآمد و چگونه دندانهای خراب را میکشید؟ این پرسش، دریچهای به سوی تاریخ پر مشقت دندانپزشکی باستانی میگشاید؛ جایی که تنوع روشها و ابزارها در تمدنهای مختلف، داستانی از رنج، نوآوری و پیشرفتهای تدریجی را روایت میکند.
دنداندرد، بلای جان انسان از دیرباز بوده و رنجی است که مرزهای زمان و تمدن را درنوردیده است.
تاریخچه کشیدن دندان به هزاران سال پیش باز میگردد و شواهدی از آن در تمدنهای کهن یافت شده است. این عمل، که امروزه به لطف علم و فناوری به فرآیندی ایمن و نسبتاً بدون درد تبدیل شده، در گذشتهای نه چندان دور، تجربهای هولناک و پرتنش برای بیماران به شمار میرفت. برای درک بهتر این تحول، باید به ریشههای اولیه دندانپزشکی و باورهای رایج در مورد بیماریهای دهان و دندان سفر کنیم.
ریشههای اولیه و باورهای عجیب؛ دندانپزشکی قبل از کشیدن دندان
پیش از آنکه ابزاری برای کشیدن دندان طراحی شود، انسانهای اولیه تلاشهایی برای درمان مشکلات دهان و دندان انجام میدادند. این تلاشها اغلب ریشه در باورهای خرافی و دانش محدود آن زمان داشت.
اولین نشانهها و تمدن دره سند (حدود ۷۰۰۰ سال قبل از میلاد)
شواهد باستانشناسی از تمدن دره سند، واقع در مناطقی از پاکستان امروزی، نشان میدهد که حدود ۷۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، اعمالی بر روی دندانها انجام میشده است. این یافتهها شامل دندانهایی با علائم متهکاری است که توسط صنعتگرانی ماهر با استفاده از متههای خمیده صورت میگرفته است. این فرآیند، بیشتر به سوراخ کردن دندان شبیه بوده تا کشیدن آن و گمان میرود که هدف آن، یا درمانی برای رفع عفونت بوده یا بخشی از یک آیین مذهبی. این موارد را میتوان بدویترین شکل دخالت در دهان برای مقابله با مشکلات دندانی دانست که پیش از اختراع روشهای مستقیم کشیدن دندان انجام میشد. با این حال، هنوز هم کشیدن دندان در قدیم به شیوه متهکاری، یک چالش بزرگ محسوب میشد.
افسانه “کرم دندان” (۵۰۰۰ قبل از میلاد سومر، هند، مصر، چین)
یکی از فراگیرترین باورها در تمدنهای باستانی، از جمله سومر، هند، مصر و چین، اعتقاد به وجود “کرم دندان” بود. مردم تصور میکردند که یک کرم کوچک در داخل دندانها زندگی میکند و با جویدن دندان، باعث پوسیدگی و درد میشود. این باور تا قرنها پابرجا بود و حتی در نوشتههای هومر نیز از آن یاد شده است. جراحانی مانند گای د چالیاک در قرن چهاردهم میلادی نیز به ترویج این نظریه میپرداختند.
این باور عمیق بر رویکردهای درمانی تأثیر زیادی گذاشت. به جای تمرکز بر کشیدن دندان یا ترمیم آن، تلاشها معطوف به “خارج کردن کرم” بود. این کار با روشهایی مانند دود دادن به دندان (با استفاده از دانههای خشخاش یا کندر)، استفاده از جوشاندههای گیاهی خاص یا حتی طلسم و جادو انجام میشد. این رویکردها اغلب بیاثر بوده و صرفاً به تسکین موقت درد کمک میکردند و هرگز علت اصلی پوسیدگی را برطرف نمیساختند.
کشیدن دندان در تمدنهای باستان؛ از مجازات تا اولین ابزارها (۳۰۰۰ قبل از میلاد تا قرون اولیه میلادی)
با پیشرفت تمدنها، نیاز به روشهای مؤثرتر برای مقابله با درد دندان افزایش یافت. در این دوران، کشیدن دندان نه تنها به عنوان یک درمان، بلکه گاهی به عنوان مجازات نیز مورد استفاده قرار میگرفت.
مصر باستان: “دندانپزشکان” اولیه و مجازاتهای خشن (حدود ۳۰۰۰ قبل از میلاد)
مصر باستان یکی از پیشگامان در بسیاری از علوم، از جمله پزشکی بود. “هسی-ری” (Hesi-Re) که حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد زندگی میکرد، به عنوان اولین فردی شناخته میشود که از او به عنوان “بزرگترین فرد پردازنده به دندان” نام برده شده است. اگرچه تخصص او بیشتر در زمینه ترمیم و نگهداری دندان بود تا کشیدن، اما نشاندهنده شروع تخصصی شدن این حوزه است.
با این حال، کشیدن دندان در مصر باستان همیشه جنبه درمانی نداشت. قوانین حمورابی، که حدود ۱۷۵۴ قبل از میلاد تدوین شد، به کشیدن دو دندان به عنوان نوعی مجازات خشونتآمیز برای مجرمین اشاره میکند. این نشان میدهد که در آن زمان، کشیدن دندان عملی دردناک و تحقیرآمیز تلقی میشده است. ابزارهای ابتدایی از فلزات موجود برای این کار استفاده میشد که قطعا به شکل بسیار خشن و همراه با آسیبهای فراوان بود.
یونان باستان: بقراط و ارسطو و توصیف فورسپس (۵۰۰ قبل از میلاد به بعد)
فلسفه و علم در یونان باستان شکوفا شد و دندانپزشکی نیز از این قاعده مستثنی نبود. بقراط (Hippocrates) و ارسطو (Aristotle)، از بزرگترین دانشمندان یونان باستان، توصیفات دقیقی از بیماریهای دهان و لثه ارائه دادهاند. در نوشتههای آنها، به الگوی رویش دندانها، درمان دندانهای فاسد و اولین اشارهها به کشیدن دندان با ابزار مخصوصی به نام “فورسپس” (forceps) برمیخوریم.
فورسپسهای اولیه یونانی بسیار سادهتر از نمونههای امروزی بودند. آنها عمدتاً شامل دو شاخه فلزی بودند که برای گرفتن دندان و اهرم کردن آن به منظور خروج از فک استفاده میشدند. این ابزارها، هرچند ابتدایی، گامی مهم در جهت تخصصی شدن کشیدن دندان به شمار میآمدند. علاوه بر این، یونانیان بر اهمیت بهداشت دهان نیز تأکید داشتند و به استفاده از سیم برای استحکام بخشیدن به دندانهای لق و تثبیت فک شکسته اشاره کردهاند.
چین باستان: طب سوزنی و درمانهای گیاهی (۲۷۰۰ قبل از میلاد)
چین باستان نیز در زمینه پزشکی و دندانپزشکی پیشرفتهای قابل توجهی داشت. هوانگ تی، در حدود ۲۷۰۰ سال قبل از میلاد، مطالعات گستردهای روی بیماریهای دهان و دندان انجام داد و بیماریهای دهان را به سه دسته اصلی تقسیم کرد: چانگ (پوسیدگی دندان)، فونگ (بیماریهای التهابی) و کان (بیماریهای مربوط به لثه). او همچنین اولین کسی بود که خلال دندان را معرفی کرد و از سیم برای تثبیت دندانها بهره برد.
در طب باستانی چین، تمرکز زیادی بر تسکین درد دندان با استفاده از طب سوزنی و جوشاندههای گیاهی وجود داشت. مردم چین از ۱۸ نوع جوشانده گیاهی برای دنداندرد و ۲۶ نقطه بدن برای تسکین آن با طب سوزنی استفاده میکردند. این روشها اغلب به عنوان راهی برای کنترل درد قبل از اقدام به کشیدن دندان به کار میرفتند. خمیردندانهای عجیب و غریبی نیز با ترکیبات سیر له شده، استخوان حیوانات و حتی فضولات تهیه میشد که نشان از تلاشهای گسترده برای مقابله با این معضل داشت.
روم باستان: سلسوس و درمانهای عمومی
کورنلیوس سلسوس (Cornelius Celsus)، پزشک و نویسنده رومی، در نوشتههای خود به تفصیل به بیماریهای دهان و دندان و درمانهای مرتبط با آن پرداخته است. او استفاده از مواد مرطوبکننده حاوی مواد مخدر و مواد قابض را در درمانهای دندانی توصیه میکرد. دندانپزشکی در روم باستان بیشتر بخشی از جراحیهای عمومی و پزشکی معمول بود و کمتر به عنوان یک تخصص مجزا مطرح میشد. رومیها همچنین در زمینه پروتزهای دندان پیشرفتهایی داشتند، اما کشیدن دندان عمدتاً با رویکردهای عمومیتر و بدون تخصصی خاص انجام میشد.
تکامل کشیدن دندان در تمدنهای باستان
| تمدن | دوره زمانی | روشهای اصلی | ابزارهای کلیدی | تأکید |
|---|---|---|---|---|
| دره سند | ۷۰۰۰ ق.م. | متهکاری بر روی دندان | متههای خمیده | بدویترین دخالت |
| سومر، هند، مصر، چین | ۵۰۰۰ ق.م. | باور به “کرم دندان”، دوددرمانی | گیاهان، طلسم | تسکین درد، خروج کرم |
| مصر | ۳۰۰۰ ق.م. | درمانهای اولیه، مجازات با کشیدن دندان | ابزارهای فلزی ابتدایی | شروع تخصص (هسی-ری) |
| یونان | ۵۰۰ ق.م. | توصیف فورسپس، بهداشت دهان | فورسپس ابتدایی، سیم | توجه به آناتومی و ابزار |
| چین | ۲۷۰۰ ق.م. | طب سوزنی، جوشاندههای گیاهی | سوزنهای طب سوزنی، گیاهان | تسکین درد، طبقهبندی بیماریها |
| روم | قرون اولیه میلادی | درمانهای عمومی، پروتز | مواد مرطوبکننده و قابض | بخشی از جراحی عمومی |
قرون وسطی و رنسانس؛ دوران دلاکان و ابزارهای خوفناک (قرن ۵ تا ۱۸ میلادی)
با ورود به قرون وسطی و سپس رنسانس، دندانپزشکی همچنان به عنوان یک حرفه مستقل شناخته نمیشد. در این دوران، کشیدن دندان عمدتاً به دست افراد غیرمتخصصی انجام میگرفت که اغلب به عنوان “دلاکان” یا “سلمانیها” شناخته میشدند.
دندانپزشکی به مثابه یک حرفه فرعی: سلمانیها، آهنگران و پزشکان عمومی
در طول قرون وسطی و تا اواخر قرن نوزدهم، دندانپزشکی به معنای امروزی آن وجود نداشت. درمانهای دندانی، به ویژه کشیدن دندان، توسط افرادی انجام میشد که هیچ آموزش تخصصی دندانپزشکی ندیده بودند. سلمانیها، آهنگران و حتی پزشکان عمومی که دانش محدودی در این زمینه داشتند، وظیفه کشیدن دندانها را بر عهده میگرفتند. در ایران قدیم نیز “دلاکان” نقش مشابهی داشتند و در کنار آرایشگری و جراحیهای کوچک، به کشیدن دندان نیز مشغول بودند. مهارت این افراد بسیار محدود بود و اغلب تنها هدفشان، خارج کردن دندان پوسیده یا دردناک بود، بدون توجه به عوارض جانبی یا بهداشت.
این “دندانپزشکان” غیررسمی معمولاً در بازارها یا کنار جادهها کار میکردند و با ابزارهای خشن و غیربهداشتی به بیماران خدمات میدادند. عدم وجود دانش کافی در زمینه آناتومی، عفونتشناسی و استریلیزاسیون، این عمل را به تجربهای بسیار خطرناک تبدیل میکرد. کشیدن دندان در قدیم توسط این افراد، نه تنها با درد شدید همراه بود، بلکه اغلب منجر به عفونتهای کشنده یا شکستگی فک میشد.
ابزارهای اولیه برای کشیدن دندان
ابزارهایی که برای کشیدن دندان در قرون وسطی و رنسانس استفاده میشدند، طرحهای سادهای داشتند و هدف اصلی آنها، گرفتن و اهرم کردن دندان برای بیرون آوردن آن بود. این ابزارها برای قرنها بدون تغییر اساسی مورد استفاده قرار گرفتند.
پلیکان دندان (Pelican, قرن ۱۴ میلادی، گای د چالیاک)
در قرن چهاردهم میلادی، جراحی به نام گای د چالیاک (Guy de Chauliac)، ابزاری به نام “پلیکان دندان” را اختراع کرد. این ابزار به دلیل شباهت به منقار مرغ سقا (Pelican)، به این نام خوانده شد. پلیکان دندان، دارای یک نقطه اتکا و یک بخش چنگالمانند بود که دندان را میگرفت و با استفاده از اهرم، آن را از حفره خود خارج میساخت. این ابزار تا اواخر قرن هجدهم میلادی به طور گستردهای مورد استفاده قرار میگرفت.
هرچند پلیکان دندان در زمان خود یک نوآوری محسوب میشد، اما کارایی آن بسیار پایین بود. این ابزار اغلب باعث شکستگی تاج دندان، آسیب به لثه و استخوان اطراف و حتی شکستگی فک میشد. درد ناشی از استفاده از پلیکان دندان بینهایت شدید بود و پس از عمل نیز، بیمار در معرض خطر بالای عفونت قرار میگرفت. کشیدن دندان در قدیم با این ابزار، مصیبتی واقعی بود.
کلید دندانپزشکی (Dental Key, اواخر قرن ۱۸ میلادی)
در اواخر قرن هجدهم میلادی، ابزار دیگری به نام “کلید دندانپزشکی” جایگزین پلیکان دندان شد. این ابزار، همانطور که از نامش پیداست، شکلی شبیه به یک کلید داشت. نحوه عملکرد آن به این صورت بود که نوک کلید در قسمت داخلی دندان (به سمت زبان) قرار میگرفت و با چرخاندن دسته، دندان به بیرون اهرم میشد. هدف از طراحی کلید دندانپزشکی، اعمال نیروی کنترلشدهتر نسبت به پلیکان بود.
با این حال، کلید دندانپزشکی نیز مشکلات خاص خود را داشت. استفاده از آن نیاز به مهارت بالایی داشت و در صورت عدم دقت، میتوانست به راحتی منجر به شکستگی ریشه دندان، آسیب به بافتهای نرم و استخوان فک، یا حتی آسیب به دندانهای مجاور شود. عوارض عفونت و درد پس از عمل نیز همچنان از مشکلات رایج بودند و تجربه کشیدن دندان در گذشته را بسیار ناخوشایند میساختند.
فورسپسهای ابتدایی
فورسپس، ابزاری که ریشههای آن به یونان باستان بازمیگردد، به تدریج در طول قرون وسطی و رنسانس تکامل یافت. این فورسپسهای ابتدایی، اغلب توسط آهنگران ساخته میشدند و طراحیهای متنوعی داشتند، اما همگی بر اساس اصل اهرم و گرفتن دندان کار میکردند. طراحی آنها هنوز بسیار عمومی بود و برای دندانهای خاص یا موقعیتهای دشوار مناسب نبودند. هرچند فورسپسها گامی به جلو بودند، اما تا تبدیل شدن به ابزارهای دقیق و تخصصی امروزی، راه درازی در پیش داشتند.
تجربه بیمار: درد بیحسی و عوارض جانبی
تجربه کشیدن دندان در قدیم برای بیمار، یک کابوس واقعی بود. نبود بیحسی مؤثر یا استفاده از روشهای بسیار ابتدایی و ناکارآمد، باعث میشد بیماران درد غیرقابل تصوری را تحمل کنند. روشهای رایج برای “کاهش” درد شامل موارد زیر بود:
- الکل:نوشیدن مقادیر زیادی الکل برای مدهوش کردن بیمار.
- گیاهان مخدر:استفاده از عصاره گیاهانی مانند تریاک یا ماندراگورا که اثرات تسکیندهنده ضعیفی داشتند.
- ضربه به سر: در برخی موارد افراطی، ضربهای به سر بیمار وارد میکردند تا او را بیهوش کنند یا حواسش را پرت کنند.
عوارض جانبی کشیدن دندان در گذشته نیز بسیار شایع و خطرناک بودند. خونریزی شدید، عفونتهای باکتریایی که به راحتی به سایر قسمتهای بدن سرایت کرده و باعث مرگ میشدند، شکستگی استخوان فک و آسیب به دندانهای مجاور از جمله این عوارض بودند. این شرایط، کشیدن دندان را به یک ریسک بزرگ برای زندگی بیمار تبدیل میکرد.
طلوع دندانپزشکی مدرن و تحولات نوین (قرن ۱۷ و ۱۸ به بعد)
با آغاز قرن هفدهم و هجدهم، علم دندانپزشکی شروع به تغییر و تحول کرد. این دوران، سرآغاز تولد دندانپزشکی مدرن و روشهای علمیتر برای درمان بیماریهای دهان و دندان بود.
پیر فوشار: “پدر دندانپزشکی مدرن” و آغاز تحول
یکی از مهمترین چهرهها در تاریخ دندانپزشکی مدرن، پیر فوشار (Pierre Fauchard)، پزشک فرانسوی قرن هفدهم و هجدهم است. او به درستی “پدر دندانپزشکی مدرن” نامیده میشود، زیرا نخستین کسی بود که دندانپزشکی را از جراحی عمومی و حرفههایی مانند سلمانی جدا کرد و آن را به یک رشته تخصصی و علمی تبدیل نمود. کتاب معروف او با عنوان “جراح دندانپزشک، رسالهای درباره دندانها” (Le Chirurgien Dentiste, ou Traité des dents)، که در سال ۱۷۲۸ منتشر شد، نقطه عطفی در تاریخ دندانپزشکی محسوب میشود.
فوشار بر درمانهای پیشگیرانه و ترمیمی مانند پر کردن دندان (که نیاز به کشیدن را کاهش میداد) تأکید داشت. او همچنین استفاده گسترده از پروتزهای دندانی را معرفی کرد و اهمیت اسیدهای مشتق از مواد قندی در پوسیدگی دندان را شرح داد. نوآوریهای او نه تنها تکنیکهای کشیدن دندان را بهبود بخشید، بلکه زمینه را برای رویکردهای جامعتر در حفظ و نگهداری دندانها فراهم آورد.
تکامل فورسپسهای مدرن
با پیشرفتهای فوشار و دیگران، ابزارهای کشیدن دندان نیز تکامل یافتند. فورسپسهای مدرن، که امروزه نیز استفاده میشوند، نتیجه سالها تحقیق و بهبود در طراحی و ارگونومی هستند. هدف اصلی در طراحی این فورسپسها، کشیدن دندان با کمترین آسیب به بافتهای اطراف و کاهش درد بیمار بود. این ابزارها با توجه به آناتومی خاص هر دندان (مانند دندانهای قدامی، آسیاب و عقل) و شکل فک طراحی شدهاند تا بتوانند دندان را به طور محکم و دقیق گرفته و با اعمال نیروی مناسب، آن را از حفره خود خارج کنند.
این تکامل در ابزارها، به دندانپزشکان این امکان را داد که کشیدن دندان را با دقت و ایمنی بیشتری انجام دهند و عوارض جانبی نظیر شکستگی فک یا آسیب به دندانهای مجاور را به حداقل برسانند. این پیشرفتها، تجربه بیمار را به شدت بهبود بخشید و فرآیند کشیدن دندان را از یک شکنجه به یک عمل درمانی قابل تحمل تبدیل کرد.
انقلاب بیحسی: از اتر تا لیدوکائین
یکی از بزرگترین انقلابها در دندانپزشکی، کشف و توسعه مواد بیحسکننده بود. این کشف، فرآیند کشیدن دندان را برای همیشه تغییر داد و درد غیرقابل تحمل را به خاطرهای از گذشته تبدیل کرد.
در دهه ۱۸۴۰ میلادی، استفاده از اتر و سپس نیتروس اکساید (گاز خنده) به عنوان مواد بیحسکننده عمومی در جراحی و دندانپزشکی آغاز شد. این مواد، بیماران را به طور کامل بیهوش میکردند و امکان انجام جراحیهای پیچیدهتر را فراهم میآوردند. با این حال، بیحسی عمومی همیشه بهترین گزینه برای کشیدن دندان نبود و خطرات خاص خود را داشت.
نقطه عطف واقعی با کشف بیحسیهای موضعی فرا رسید. در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، موادی مانند کوکائین (که بعدها به دلیل عوارض جانبی جایگزین شد)، پروکائین و در نهایت لیدوکائین (lidocaine) کشف شدند. لیدوکائین، که در سال ۱۹۴۳ معرفی شد، به سرعت به استاندارد طلایی در بیحسی موضعی تبدیل گشت. این ماده با مسدود کردن مسیرهای عصبی در ناحیه مورد نظر، امکان کشیدن دندان را بدون هیچ دردی برای بیمار فراهم میکند. تأثیر شگرف این کشف بر تجربه بیمار و دقت جراح، دندانپزشکی را به یک حوزه کاملاً جدید وارد کرد.
کشیدن دندان در ایران قدیم
ایران نیز مانند سایر تمدنهای باستانی، تاریخچه طولانی در زمینه پزشکی و دندانپزشکی دارد. دانش پزشکی ایرانیان باستان و پس از اسلام، به ویژه در دوران تمدن اسلامی، بسیار غنی و پیشرفته بود.
دانش پزشکی جندیشاپور و تأثیر آن
دانشگاه جندیشاپور، یکی از مراکز علمی بزرگ جهان باستان و اوایل دوران اسلامی در ایران بود که در آن، پزشکی و دندانپزشکی نیز تدریس میشد. کتابهایی نظیر “مقاله فی حفظ الاسنان و استصلاحها” نوشته بوزید حنین فرزند اسحاق عبادی، که یکی از دانشآموختگان جندیشاپور بود، به طور اختصاصی به دانش دندانپزشکی و بهداشت دهان و دندان میپرداخت. این کتاب به شیوههای مراقبت از دندانها، تأثیر انواع مواد غذایی بر سلامت دهان، و چگونگی استفاده از مسواک، خلال دندان و دهانشویهها اشاره دارد.
اگرچه این متون بیشتر بر پیشگیری و حفظ دندانها تمرکز داشتند، اما نشاندهنده دانش گسترده و اهتمام به سلامت دهان در ایران باستان و دوران اسلامی است. در این دوران، حکیمان و پزشکان، علاوه بر درمانهای عمومی، به راهکارهایی برای تسکین دنداندرد و در صورت لزوم، کشیدن دندان نیز میپرداختند.
نقش دلاکان و حکیمان محلی
در ایران قدیم، همانند بسیاری از فرهنگها، کشیدن دندان اغلب به دست افراد غیرمتخصص نظیر “دلاکان” انجام میشد. دلاکان که به طور سنتی وظایف سلمانی و جراحیهای کوچک را بر عهده داشتند، با استفاده از ابزارهای ساده و خشن، دندانهای پوسیده را میکشیدند. این ابزارها ممکن بود شامل انبردستهای ساده یا فورسپسهای ابتدایی باشند که اغلب باعث آسیبهای جدی به لثه و فک میشدند. حکیمان محلی نیز با دانش گیاهشناسی خود، جوشاندهها و ضمادهایی برای تسکین دنداندرد تجویز میکردند، اما کشیدن دندان عمدتاً کار دلاکان بود.
باورهای محلی و فرهنگی نیز در ایران بر این عمل تأثیرگذار بودند. گاهی از طلسمها، دعاها و روشهای سنتی برای درمان دنداندرد استفاده میشد. این روشها، هرچند از دیدگاه علمی فاقد اعتبار بودند، اما در نبود پزشکی مدرن، تنها امید بسیاری از مردم به شمار میرفتند. در مجموع، کشیدن دندان در ایران قدیم نیز فرآیندی دردناک و پرخطر بود که با ابزارهای ساده و بدون بیحسی مؤثر انجام میشد.
مقایسه با روشهای جهانی
روشهای کشیدن دندان در ایران قدیم شباهتهای زیادی به شیوههای رایج در سایر نقاط جهان داشت. استفاده از ابزارهای اهرمی شکل، عدم وجود بیحسی مؤثر و نقش افراد غیرمتخصص در این عمل، نقاط مشترک بارزی بودند. با این حال، دانش عمیق پزشکی در مراکزی مانند جندیشاپور و توجه به بهداشت دهان در متون کهن ایرانی، نشاندهنده رویکرد پیشگیرانهتر و علمیتری بود که در کنار روشهای خشن کشیدن دندان وجود داشت. در مقایسه با تمدنهایی که در ابتدا تنها از کشیدن دندان به عنوان مجازات استفاده میکردند، ایران به دلیل پیشرفت در طبابت و نگارش کتب تخصصی، گامی فراتر در درک سلامت دهان و دندان برداشته بود.
نتیجهگیری: از شکنجه تا درمان بیدرد
سفر پر فراز و نشیب کشیدن دندان در طول تاریخ، داستانی است از رنج بیامان انسان و تلاش او برای غلبه بر درد. از متهکاریهای ابتدایی در تمدن دره سند و باور به “کرم دندان” گرفته تا ابزارهای خوفناک پلیکان و کلید دندانپزشکی در قرون وسطی، این فرآیند اغلب با خشونت، درد بیامان و عوارض جانبی خطرناک همراه بود. اما با طلوع دندانپزشکی مدرن، رهبری پیشگامانی چون پیر فوشار و انقلاب بیحسی با کشف اتر و لیدوکائین، کشیدن دندان از یک شکنجه به یک عمل درمانی ایمن و تقریباً بیدرد تبدیل شد. امروزه، با بهرهگیری از دانش نوین و ابزارهای پیشرفته، دندانپزشکی قادر است با کمترین درد و بالاترین ایمنی، به حفظ سلامت دهان و دندان کمک کند. این تحول عظیم، یادآور اهمیت بهداشت دهان و دندان برای جلوگیری از نیاز به چنین عملی است، عملی که در گذشته، کابوسی واقعی برای انسانها به شمار میرفت.
سوالات متداول
چه تمدنی برای اولین بار از ابزارهای خاصی برای کشیدن دندان استفاده کرد؟
یونان باستان، با توصیفات بقراط و ارسطو از فورسپسهای ابتدایی، اولین تمدنی بود که به استفاده از ابزارهای خاص برای کشیدن دندان اشاره کرد.
آیا در قدیم برای کشیدن دندان از هیچ نوع ماده بیحس کنندهای استفاده میشد و اثرگذاری آنها چقدر بود؟
بله، از الکل، گیاهان مخدر مانند تریاک، و در مواردی ضربه به سر برای کاهش درد استفاده میشد که اثرگذاری آنها بسیار ناچیز و اغلب خطرناک بود.
عوارض جانبی شایع کشیدن دندان در دوران باستان (مانند عفونت یا شکستگی فک) چه بود؟
عوارض شایع شامل درد شدید، خونریزی، عفونتهای گسترده، شکستگی استخوان فک و آسیب به دندانهای مجاور بود که اغلب به مرگ منجر میشد.
آیا کشیدن دندان همیشه آخرین راه حل در دندانپزشکی قدیم محسوب میشد یا روشهای ترمیمی نیز وجود داشت؟
کشیدن دندان معمولاً آخرین راه حل بود، اما تلاشهایی برای درمانهای ترمیمی مانند متهکاری بر روی دندان یا پر کردن با مواد ابتدایی نیز وجود داشت.
چه تفاوتی بین نقش سلمانیها، آهنگران و پزشکان دندان در کشیدن دندان در قرون وسطی وجود داشت؟
سلمانیها و آهنگران معمولاً به دلیل مهارت در کار با ابزار، دندانها را میکشیدند، در حالی که پزشکان عمومی نیز گاهی این کار را انجام میدادند اما دندانپزشکی تخصصی مجزا نبود.