به نقل از وکیل جرایم پزشکی؛ پزشکی قانونی یا دادپزشکی (فارسی افغانستان: طب عدلی) مرجعی صاحب صلاحیت برای اظهار نظر پزشکی حقوقی در است. در ایران به اشتباه پزشکی قانونی را معادل سازمانی به همین نام می‌دانند که این سازمان پزشکی قانونی وابسته به است که به منظور کارشناسی در امور پزشکی که نظریات آن برای مراجع قضائی و سایر مستند باشد و بررسی و تحقیق در امور پزشکی قانونی در پیشگیری از وقوع جرم تشکیل شده‌است. رئیس این سازمان از سوی رئیس قوه قضائیه از میان پزشکان واجد صلاحیت تعیین می‌شود. سازمان هزینه‌های مقرر خدمات پزشکی قانونی را اخذ و به حساب درآمد عمومی کشور واریز می‌نماید.
در ایران اصطلاح پزشکی قانونی دو موضوع را تداعی می‌کند:
- سازمان پزشکی قانونی به شرح فوق
- متخصصین پزشکی قانونی: که این افراد پزشکان متخصص با حیطه کاری فراتر از نام سازمان پزشکی قانونی و طبق مجوزهای وزارت بهداشت درمان و درگیر و توانمند در حیطه‌های تخصصی پزشکی شامل پزشکی قانونی، مسمومیت‌های بالینی و می‌باشند. متخصصین پزشکی قانونی شاغل در گروه‌های پزشکی قانونی و گروه‌های مسمومیت دانشگاه‌های علوم پزشکی زیر نظر قوه مجریه؛ شاغل در مراکز خصوصی و خیریه پزشکی؛ شاغل در سازمان پزشکی قانونی زیر نظر قوه قضاییه می‌باشند.
وظیفه سازمان پزشکی قانونی
وظیفه‌های اصلی سازمان پزشک قانونی عبارتند از:
- انجام امور پزشکی و کارشناسی‌های
- انجام امور تشخیصی و آزمایشگاهی
- پاسخ به درخواست تأیید مراکز و نهادهای دولتی نیازمند نظرات کارشناسی پزشکی قانونی
- فعالیت آموزشی از جمله آموزش دستیاران تخصصی، دانشجویان پزشکی، ، حقوق و نیروی انتظامی
- فعالیت‌های علمی
ساعت کار پزشکی قانونی همه روزه به جز جمعه‌ها از ساعت ۸ صبح الی ۲۲ می‌باشد
/وظایف متخصصین پزشکی قانونی در سایت موجود می‌باشد.
سازمان پزشکی قانونی در ایران
سازمان پزشکی قانونی به شکل نوین آن در ایران از حدود نه دهه پیش به صورت اداره‌ای وابسته به فعالیت خود را آغاز کرد. با توسعه روش‌های کشف و افزایش نیاز مجامع قضایی به خدمات پزشکی قانونی به تبدیل شد و در سال ۱۳۷۲ طبق درخواست متخصصین پزشکی قانونی با تصویب ، به عنوان وابسته و زیر نظر رئیس تأسیس شد.
یکی از مهمترین بخش‌های علوم جنایی و قضایی که از اصلی ترین وظایف آن تشخیص علت مرگ انسان‌ها است پزشکی قانونی است. در خیلی از دعاوی کیفری مثل قتل ، تجاوز جنسی و تجاوز به عنف و … که اتفاق میوفتد ، حضور پزشکی قانونی پررنگ می شود ، برای مشاوره دعاوی کیفری می توانید با مشورت کنید. در ادامه به جزئیات بیشتر در این زمینه و وظایف این سازمان خواهیم پرداخت.
پزشکی قانونی چیست؟
به طور کلی پزشکی قانونی سازمانی است وابسته به قوه قضائیه که به منظور کارشناسی در امور پزشکی و تحقیق در امور پزشکی قانونی در پیشگیری از وقوع جرم تشکیل شده و نظریات آن برای مراجع قضایی و سایر سازمان های دولتی مستند می باشد. همچنین گفتنی است رئیس این سازمان از سوی رئیس قوه قضائیه و از میان پزشکان واجد صلاحیت تعیین می‌شود. این سازمان مطابق با ماده یک «قانون تشکیل سازمان پزشکی قانونی کشور»، با اهداف خاصی تشکیل شده است که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اظهار نظر در امور پزشکی قانونی و کارشناسی آن، کالبدشکافی و انجام امور آزمایشگاهی و پاراکلینیکی به دستور مراجع ذی‌صلاح قضایی
- پاسخ به استعلامات ادارات و سازمان‌های وابسته به قوه قضاییه و سایر دستگاه‌های دولتی
- اجرای برنامه های کارآموزی پزشکی قانونی و بررسی صلاحیت علمی داوطلبان خدمت پزشکی قانونی در سازمان
- همکاری علمی و انجام امور آموزشی و پژوهشی مورد نیاز دانشگاه‌ها که برای پیشبرد اهداف سازمان و دانشگاه‌ها مفید می‌باشد
- تبادل اطلاعات علمی مورد نیاز با مراکز آموزشی داخل و خارج کشور
پزشکی قانونی چه وظایفی را بر عهده دارد؟
همان طور که پیش تر نیز به آن اشاره شد یکی از اصلی ترین وظایف متخصصان پزشکی قانونی کمک به دادگاه و پلیس در حل پرونده‌های قضایی، جنایی یا پزشکی پیچیده است که می‌تواند به کشف دلیل مرگ افراد کمک کند. تمرکز اصلی فعالیت‌های این متخصصان بر معاینه اجساد قرار داشته و شامل بازبینی سابقه پزشکی قربانی، معاینات خارجی، اسکن بدن و در نهایت معاینات داخلی و کالبد شکافی است تا دلیل مرگ با جزئیات کامل و دقیق مشخص شود.
طی این روند علاوه بر پزشک و آسیب شناس قانونی، متخصصانی مانند سم شناسان، هیستوپاتولوژیست‌ها، میکروبیولوژیست‌ها و همچنین متخصصان ژنتیک به منظور افزایش توانایی در انجام تحقیقات همکاری خواهند داشت. این متخصصان همچنین باید در صحنه های وقوع جرم حاضر شده و پیش از تغییر دادن آن به عکسبرداری و جمع آوری مدارک موجود بپردازند. اثرانگشت، نمونه‌برداری از بافت‌های طبیعی،خون، مو یا ناخن و دیگر آثار به جا مانده در صحنه از اصلی ترین وظایف این پزشکان در صحنه جرم به شمار می رود.
در چه مواردی مراجعه به پزشکی قانونی الزامی است؟
طبق اطلاعات سازمان پزشکی قانونی از جمله مواردی که باید جهت اخذ نظر کارشناسی به این سازمان مراجعه شود عبارت اند از:
- معاینات پزشکی برای مصدومین ناشی از نزاع، تصادف و حوادث کار
- معاینه بر بالین بیمار (در مواردی که به هر دلیل، نتوان فرد را برای معاینه به پزشکی قانونی منتقل کرد)
- معاینات روان پزشکی، بررسی رشادت (مثلا حکم رشد ، ) و اهدای عضو
- معاینات از کار افتادگی (در این معاینات، اگر بررسی باید در دو زمینه جسمی و روانی انجام شود، فرد باید در هر دو بخش مورد معاینه قرار بگیرد)
- بررسی گواهی استعلاجی (در این مورد معمولاً رسیدگی با ارائه نامه ای از واحد امور اداری محل اشتغال انجام شده و فرد مورد نظر باید علاوه بر معرفی نامه واحد امور اداری، گواهی پزشک معالج، نسخه دارویی مرتبط و ممهور به مهر داروخانه و نیز سایر مدارک پزشکی مورد نیاز را به کارشناسان سازمان ارائه کند)
- معاینات و آزمایش‌های استخدامی
- آزمایش های اعتیاد و الکل
- آزمایش بررسی بارداری
- معاینات و آزمایش‌های
- معاینات اظهار نظر درباره تحمل کیفر
- صدور مجوز سقط درمانی (در این مورد، زن باردار می تواند شخصاً تقاضای رسیدگی را به سازمان پزشکی قانونی تسلیم کند)
- معاینات و آزمایش های مربوط به صدور مجوز اهدای جنین (در این مورد، افزون بر مدارکی مانند نامه مرجع قضایی و اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی زوجین، ارائه گواهی پزشک معالج مبنی بر ناباروری زوجین و سلامت زن از نظر قابلیت بارداری الزامی است)
- معاینه تعیین سن (برای انجام این معاینات، ارائه مدرک تحصیلی، الزامی است)
- آزمایش DNA (انجام این آزمایش که معمولاً برای تشخیص هویت افراد انجام می‌شود با ارائه نامه از مراجع قضایی ممکن است)
- معاینه جسد و صدور جواز دفن (برای انجام این معاینه و صدور مجوز مورد نیاز، افزون بر نامه مراجع قضایی ذی صلاح، به اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی یکی از بستگان درجه اول متوفی هم نیاز است)
- صدور گواهی فوت (برای صدور این گواهی، درخواست کتبی یکی از بستگان درجه یک متوفی و اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی وی الزامی است. صدور گواهی فوت در پرشکی قانونی، برای اجساد معاینه شده، رایگان است)
- معاینه و تشخیص تجاوز جنسی
روند مراجعه به پزشکی قانونی چگونه است؟
استفاده از نظر کارشناسان پزشکی قانونی، نیازمند طی مراحل اداری مخصوص به خود است و سازمان پزشکی قانونی به جز برخی موارد محدود مانند صدور گواهی فوت، هیچ گاه پاسخگوی افرادی که رأساً برای دریافت نظر کارشناسی به این سازمان مراجعه می‌کنند، نیست. به عبارت دیگر، فرد مراجعه‌کننده، باید از سوی مراجع ذی‌صلاح، کتباً به پزشکی قانونی معرفی شده باشد.
بنابراین، در صورتی که به هر دلیلی، اعم از جراحت ناشی از، تصادف و … قصد مراجعه به پزشکی قانونی را دارید، ابتدا باید به کلانتری محل وقوع جرم مراجعه کرده و سپس بر اساس مستنداتی که مأمور آن ها را تهیه و صورت جلسه می کند، تقاضای مراجعه به پزشکی قانونی صادر گردد. این معرفی نامه باید دربرگیرنده تاریخ، شماره ثبت و نیز ممهور به مهر مرجع ارسال درخواست باشد. درج مشخصات کامل هویتی فرد مورد معاینه در معرفی‌نامه نیز ضروری است.
پس از دریافت معرفی نامه، با در دست داشتن کارت ملی، می توان به مرکز پزشکی قانونی که آدرس آن از محل صدور معرفی نامه دریافت شده است، مراجعه کرد. در این مراکز، معمولاً ابتدا فرم‌هایی برای شرح درخواست ارائه می‌شود که پس از تکمیل آن ها و واریز هزینه رسیدگی، زمان معاینه تعیین شده تا پس از انجام آن، نظر کارشناسی برای ارائه به مراجع ذی‌صلاح، صادر شود.
دلایل مرگ براساس گزارش پزشکان قانونی به چند دسته تقسیم می شود؟
به طور کلی مرگ افراد می تواند دلایل بسیاری را شامل شد که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشارد:
- خودکشی
- تصادف
- مرگ طبیعی
- نامشخص
در این زمینه کالبد شکافی نه تنها به جمع آوری مدارک و شواهدی که در حین مرگ فرد به جا‌مانده‌اند کمک می کند، بلکه به کشف مدارکی که منجر به شناسایی مضنون یا متهم می شوند کمک خواهند کرد.
کالبد شکافی چیست؟
به طور کلی کالبد شکافی نوعی روند معاینه پزشکی است که بر روی متوفی انجام می‌شود تا از این طریق عوامل موثر در مرگ وی مشخص شوند. این امر با هدف کشف اطلاعاتی به شرح زیر انجام می شوند:
- دلیل مرگ
- هویت متوفی
- زمان مرگ
- شدت و شکل جراحت‌ها
- شرایطی که منجر به مرگ فرد شده
- الگوی جراحت ها و مرگ به منظور جلوگیری از وقوع رویدادی مشابه
وظایف اصلی پزشکان در بخش تالار تشریح چیست؟
- حضور در صحنه فوت به در خواست مقام قضایی
- تعیین علّت فوت و صدور جواز دفن
- تعیین زمان فوت
- تعیین جنسیّت در موارد معاینه اجساد اسکلتی
- تعیین تقدّم و تأخّر مرگ افراد
- تعیین تقدّم و تأخّر جراحات
- در موارد همزمانی صدمات و جراحات با بیماریها و ناتوانی جسمانی تعیین میزان نقش هر کدام ازموارد در فوت
- کارشناسی تطبیقی آلات جرم با نوع صدمه
- کارشناسی تطبیقی عکس از نظر تشخیص هویّت
- مومیایی اجساد
- ارائه نظریه در خصوص نبش قبر
- در موارد حواث دسته جمعی مثل سقوط هواپیما، کمک به تشخیص علّت حادثه
چه مراجعی با پزشکی قانونی در ارتباط هستند؟
- دادگاه ها
- کلانتری ها
- اداره امور سرپرستی
- مددکاری
- دفترخانه های اسناد رسمی
- زندان ها
- ادارات بیمه ها
- بنیاد جانبازان و …
