خلاصه کتاب آشنایی با قرآن جلد سوم ( نویسنده مرتضی مطهری )

کتاب «آشنایی با قرآن جلد سوم» اثر استاد شهید مرتضی مطهری، شامل تفسیری عمیق و تحلیلی از سوره های مبارکه انفال و توبه است که به تبیین دقیق مبانی قرآنی پیرامون جهاد، نفاق، وحدت اسلامی و جایگاه اموال عمومی می پردازد. این اثر، فراتر از یک تفسیر صرف، به عنوان راهنمایی برای فهم چالش های فکری و اجتماعی معاصر از دیدگاه قرآن کریم عمل می کند.

مجموعه ۱۴ جلدی «آشنایی با قرآن» حاصل سلسله مباحث تفسیری استاد شهید مرتضی مطهری است که در سال های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایراد شده اند. این مجموعه نه تنها به تبیین آیات قرآن می پردازد، بلکه با رویکردی نوآورانه، مسائل فکری و اجتماعی روز را در پرتو آموزه های قرآنی تحلیل می کند. جلد اول این مجموعه به مسائل بنیادی نظیر زبان قرآن، مخاطبان آن و جایگاه عقل از منظر قرآن اختصاص دارد، در حالی که مجلدات بعدی، تفسیر آیات مشخصی از سوره هایی چون حمد، بقره، انفال، توبه و نور را در بر می گیرند. ویژگی برجسته این مباحث، توجه ویژه به کاربرد و تأثیر عملی قرآن در زندگی فردی و اجتماعی، همراه با بیانی روشن، روان و در عین حال عمیق و مستدل است. این رویکرد، آثار مطهری را از سایر تفاسیر متمایز ساخته و آن ها را به منابعی زنده و پویا برای نسل های متمادی تبدیل کرده است.

معرفی جامع کتاب «آشنایی با قرآن جلد سوم»

کتاب «آشنایی با قرآن (جلد سوم)» از برجسته ترین آثار استاد شهید مرتضی مطهری است که به کوشش علی اصغر خندان گردآوری و توسط انتشارات صدرا یا دانشگاه امام صادق (ع) منتشر شده است. این جلد در میان مجموعه ۱۴ جلدی «آشنایی با قرآن»، جایگاهی ویژه دارد زیرا به دو سوره کلیدی قرآن، یعنی سوره انفال و سوره توبه می پردازد که هر دو در تبیین مبانی جنگ و صلح، جهاد، ویژگی های مؤمنان و منافقان و اصول حاکمیت اسلامی نقشی اساسی ایفا می کنند. معمولاً این جلد حدود ۹۴ صفحه دارد و سال انتشار آن بسته به چاپ های مختلف متغیر است.

رویکرد تفسیری شهید مطهری در این اثر، بیش از آنکه ترتیبی و آیه به آیه باشد، رویکردی موضوعی و تحلیلی است. ایشان با نگاهی جامع، به ارتباط آیات با یکدیگر و با سایر بخش های قرآن می پردازند و سعی در استخراج نظام فکری و ایدئولوژیک اسلام از دل آیات دارند. مطهری در تفسیر این سوره ها، تمرکز ویژه ای بر جنبه های اجتماعی، اخلاقی و فکری اسلام دارد. او همواره می کوشد تا آموزه های قرآنی را با مسائل و چالش های روز جامعه پیوند دهد و راهکارهای عملی برای حل معضلات ارائه نماید. زبان شیوا و منطقی او، خواننده را به تأمل عمیق در معانی قرآن ترغیب می کند و افقی جدید در فهم کلام الهی می گشاید.

اهمیت جلد سوم کتاب آشنایی با قرآن در آن است که سوره های انفال و توبه، مباحث حساسی چون فلسفه جنگ و جهاد در اسلام، برخورد با دشمنان داخلی و خارجی (مشرکان و منافقان)، جایگاه اموال عمومی (انفال و خمس)، و اهمیت وحدت و بصیرت را مطرح می کنند. این مباحث نه تنها در صدر اسلام نقش حیاتی داشته اند، بلکه در هر دوره ای که جامعه اسلامی با چالش های مشابهی مواجه باشد، رهگشا و آموزنده خواهند بود. مطهری با تحلیل این سوره ها، در واقع به تبیین اصول بنیادین دفاع از اسلام و حفظ کیان جامعه اسلامی می پردازد و ابعاد مختلف آن را روشن می سازد. از این رو، مطالعه این جلد برای علاقه مندان به مطالعات قرآنی، دانشجویان، طلاب و هر فردی که به دنبال فهم عمیق تری از اسلام و راهبردهای آن در مواجهه با مشکلات است، حیاتی محسوب می شود.

تحلیل و تلخیص سوره انفال: درس هایی از جنگ و ایمان

مقدمه سوره انفال و فضای تاریخی آن

سوره مبارکه انفال، که نام خود را از آیه اول آن گرفته است، پس از غزوه بدر، اولین نبرد بزرگ مسلمانان با مشرکین مکه، نازل شده است. این سوره در مدینه و در فضای پس از پیروزی چشمگیر مسلمانان بر کفار، که با وجود تعداد کم و تجهیزات اندک به نصرت الهی دست یافتند، به تبیین مسائل پیش آمده می پردازد. فضای تاریخی نزول سوره، زمانی است که مسلمانان با مسائل جدیدی نظیر تقسیم غنایم جنگی، برخورد با اسیران و چگونگی حفظ وحدت در جامعه نوپای اسلامی مواجه بودند. شهید مطهری با تشریح شأن نزول این سوره، به خواننده کمک می کند تا درک بهتری از چرایی نزول آیات و ارتباط آن ها با رویدادهای آن زمان پیدا کند.

محورهای اصلی که سوره انفال بر آن ها تأکید دارد، عبارت اند از: مسئله غنایم جنگی (انفال) و چگونگی توزیع آن، ضرورت جهاد در راه خدا و فلسفه آن، اهمیت وحدت و همبستگی در جامعه اسلامی، لزوم ایمان راستین و تقوا و نقش آن ها در پیروزی مؤمنان. مطهری با دقت این محورها را تبیین می کند و نشان می دهد که چگونه قرآن کریم حتی در اوج پیروزی نیز، به ساماندهی امور جامعه و تثبیت اصول اخلاقی و حقوقی می پردازد. این سوره، تصویری جامع از جامعه اسلامی در حال تکامل ارائه می دهد که در آن، ایمان، جهاد، عدالت و وحدت، ارکان اصلی تشکیل دهنده آن هستند.

مباحث کلیدی در تفسیر شهید مطهری از سوره انفال

فلسفه «انفال»: جایگاه اموال عمومی

یکی از مهمترین مباحثی که شهید مطهری در تفسیر سوره انفال به آن می پردازد، تبیین دقیق فلسفه انفال است. انفال در لغت به معنای غنایم جنگی و اموال عمومی است که بدون مالک خاصی در اختیار حکومت اسلامی قرار می گیرد. مطهری توضیح می دهد که اسلام، مالکیت های فردی را به رسمیت می شناسد، اما در کنار آن، قائل به مالکیت های عمومی نیز هست. انفال شامل زمین های بلاصاحب، ثروت های طبیعی و غنایم جنگی است که متعلق به خداوند و رسول اوست و در نهایت به مصالح عمومی جامعه اسلامی و فقرا اختصاص می یابد. ایشان تأکید می کنند که فلسفه خمس نیز با همین رویکرد، یعنی تأمین منابع مالی برای حکومت اسلامی و رفع نیازهای نیازمندان، قابل تبیین است.

این تبیین مطهری، دیدگاهی مترقی و اجتماعی از اقتصاد اسلامی را ارائه می دهد که در آن، عدالت و توزیع عادلانه ثروت نقش محوری دارد. او نشان می دهد که چگونه اسلام از همان ابتدا، برای مدیریت منابع مالی جامعه و جلوگیری از تمرکز ثروت در دست عده ای خاص، سازوکارهای دقیق و عادلانه ای را پیش بینی کرده است. دیدگاه مطهری درباره فلسفه انفال، فراتر از یک حکم فقهی صرف، به عنوان یک اصل حکومتی و اجتماعی در اسلام مطرح می شود که مسئولیت دولت اسلامی را در قبال عموم مردم به ویژه طبقات محروم گوشزد می کند.

ابعاد توحیدی و امدادهای غیبی الهی

سوره انفال به وضوح بر ابعاد توحیدی و نقش امدادهای غیبی الهی در پیروزی مؤمنان تأکید دارد، به ویژه در آیات ۲۶ تا ۲۹ که به یادآوری وضعیت دشوار مسلمانان در آغاز اسلام می پردازد. شهید مطهری این آیات را به عنوان تجلی اراده و نصرت الهی تحلیل می کند. او نشان می دهد که چگونه مسلمانان با وجود ضعف مادی و تعداد کم، به دلیل توکل بر خدا و ایمان راسخ، توانستند بر دشمن قدرتمند خود فائق آیند. این آیات یادآورند که پیروزی واقعی نه تنها در قدرت مادی، بلکه در قدرت ایمان و ارتباط با منبع لایزال الهی نهفته است.

مطهری تأکید می کند که نصرت الهی به معنای نفی تلاش و برنامه ریزی نیست، بلکه مکمل آن است. مسلمانان باید به وظایف خود عمل کنند و سپس با توکل بر خداوند، منتظر نصرت او باشند. امدادهای غیبی می توانند به شکل های مختلفی ظاهر شوند، از جمله تقویت روحیه، ایجاد رعب در دل دشمن و یا حتی عوامل طبیعی. این بخش از تفسیر مطهری، اهمیت توکل و اعتماد به نصرت الهی را به عنوان یکی از ستون های اساسی عقیده اسلامی برجسته می کند و به مؤمنان امید و انگیزه برای مقابله با چالش ها می بخشد. اهمیت تقوا و بصیرت در سوره انفال نیز به همین بخش گره خورده است، چرا که تقوا زمینه ساز دریافت این امدادها و قدرت تشخیص حق از باطل می شود.

اخلاق جهاد و اصول اخلاقی مؤمنان

شهید مطهری در تفسیر سوره انفال، به تفصیل به اخلاق جهاد و اصول اخلاقی که مؤمنان باید در هر شرایطی، حتی در میدان نبرد، رعایت کنند، می پردازد. او تأکید می کند که جهاد در اسلام صرفاً یک جنگ تمام عیار نیست، بلکه چهارچوبی اخلاقی و ارزشی دارد. این اصول شامل پایبندی به عهد و پیمان ها، حتی با دشمنان، و پرهیز از خیانت در امانات و اموال است. مطهری با استناد به آیات سوره انفال، توضیح می دهد که خیانت به خدا و رسول (که همان خیانت به اصول اسلام است) و خیانت در امانات مردم، هر دو از گناهان کبیره محسوب می شوند و به تضعیف جامعه اسلامی می انجامند.

نکته دیگر که مطهری بر آن پافشاری می کند، نقش تقوا در بصیرت افزایی و قدرت تشخیص حق از باطل است که قرآن کریم از آن با عنوان فرقان یاد می کند (آیه ۲۹). تقوا نه تنها به پاکسازی روح و عمل کمک می کند، بلکه باعث روشنایی فکر و قدرت تحلیل در مواجهه با شبهات و فتنه ها می شود. مطهری همچنین به مذمت دلبستگی افراطی به مال و فرزندان می پردازد و آن ها را به عنوان فتنه معرفی می کند. این بدان معناست که اموال و اولاد، اگرچه نعمت هستند، اما می توانند موجب غفلت از خدا و اصول دین شده و انسان را از مسیر حق منحرف سازند. این درس ها، راهنمایی حیاتی برای مسلمانان در تمام اعصار است تا با حفظ اصول اخلاقی و بصیرت دینی، در راه حق استوار بمانند.

اهمیت وحدت و همبستگی در جامعه اسلامی

سوره انفال با تأکید فراوان بر اهمیت وحدت و همبستگی در جامعه اسلامی، به یکی از بنیادی ترین اصول حیات جمعی مسلمانان می پردازد. شهید مطهری این جنبه از سوره را به تفصیل شرح می دهد و لزوم حفظ اتحاد در مقابل دشمنان و پرهیز از تفرقه و تنازع را گوشزد می کند. او معتقد است که یکی از بزرگترین دستاوردهای اسلام در صدر، ایجاد همبستگی بی نظیر بین قبایل و گروه هایی بود که سال ها درگیر نزاع و خصومت بودند. این وحدت بود که قدرت و اقتدار مسلمانان را در برابر دشمنان متکثر و مجهز به ارمغان آورد.

از دیدگاه مطهری، تفرقه و اختلاف داخلی، عامل اصلی ضعف و شکست جوامع اسلامی در طول تاریخ بوده است. او تأکید می کند که قرآن کریم با بیان «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلا تَفَرَّقُوا» (آل عمران: ۱۰۳) و همچنین آیات سوره انفال، مسلمانان را به حفظ یکپارچگی دعوت می کند. مطهری با مقایسه موضع مسلمانان صدر اسلام با چالش های امروزین، نشان می دهد که چگونه مباحث این سوره می تواند راهگشای مسائل معاصر باشد. در دنیای امروز که جامعه اسلامی با تهدیدات خارجی و فتنه های داخلی روبروست، درس های وحدت بخش سوره انفال اهمیت دوچندان پیدا می کند و مسلمانان را به بازگشت به این اصل اساسی فرا می خواند تا با همبستگی، بر چالش ها غلبه کنند.

تحلیل و تلخیص سوره توبه: برائت، نفاق و جهاد

مقدمه سوره توبه و فضای تاریخی آن

سوره مبارکه توبه، یکی از مهمترین سوره های قرآن کریم است که به دلیل موضوعات حساس و مهمی که مطرح می کند، از جایگاه ویژه ای برخوردار است. شهید مطهری در آغاز تفسیر سوره توبه، به بررسی علل عدم شروع این سوره با «بسم الله الرحمن الرحیم» می پردازد. از دیدگاه بسیاری از مفسرین و همچنین مطهری، علت این امر آن است که سوره توبه با اعلام برائت و قطع رابطه با مشرکین و منافقین آغاز می شود و «بسم الله الرحمن الرحیم» که نماد رحمت و آشتی است، با فضای غضب و قهر ابتدای سوره همخوانی ندارد. این سوره در سال نهم هجری و پس از فتح مکه، در اوج قدرت اسلام و پس از اعلام برائت از مشرکین در حجاز نازل شده است.

فضای تاریخی نزول سوره، زمانی است که دیگر فرصتی برای مماشات با مشرکین باقی نمانده بود و اسلام برای تثبیت حاکمیت خود در شبه جزیره عربستان، نیاز به یک پاکسازی ایدئولوژیک و سیاسی داشت. محورهای اصلی سوره توبه عبارت اند از: اعلام برائت قاطع از مشرکین و نفی هرگونه پیمان با آنان، مبارزه با پدیده نفاق و افشای چهره منافقین، اهمیت جهاد مالی و جانی در راه خدا، و تبیین اصول حاکمیت اسلامی و وظایف مسلمانان. مطهری با تحلیل این محورها، به خواننده درک عمیقی از فلسفه سیاسی و اجتماعی اسلام در مواجهه با تهدیدات داخلی و خارجی ارائه می دهد.

شهید مطهری معتقد است که سوره های انفال و توبه، نقشه راهی برای مواجهه با چالش های درونی و بیرونی جامعه اسلامی هستند که بر مبنای ایمان، تقوا و بصیرت استوارند.

مباحث کلیدی در تفسیر شهید مطهری از سوره توبه

اعلام برائت و نفی پیمان با مشرکین

یکی از مهمترین مباحثی که در تفسیر سوره توبه شهید مطهری برجسته می شود، تحلیل دقیق «اعلام برائت» از مشرکین است. مطهری این بخش از سوره را در بستر شرایط سیاسی-اجتماعی آن زمان تفسیر می کند. ایشان توضیح می دهند که پس از سال ها مبارزه و پیمان شکنی های مکرر مشرکین و دشمنی های بی وقفه ی آن ها با اسلام، دیگر جایی برای پیمان و مماشات باقی نمانده بود. اسلام به مرحله ای از قدرت رسیده بود که می توانست بدون نیاز به ائتلاف های سست، مستقل عمل کند.

مطهری تأکید می کند که این اعلام برائت، یک حکم کلی و مطلق برای همه زمان ها و مکان ها نیست، بلکه یک تصمیم استراتژیک در شرایطی خاص بود. وی اصول برخورد با دشمنان سرسخت و نقض عهد با گروه هایی که خود پیمان شکن هستند را تبیین می کند. از دیدگاه مطهری، اسلام دین صلح است، اما نه صلح به هر قیمت و با هر گروهی. در مواردی که دشمنی خصمانه و پیمان شکنانه ادامه یابد و موجودیت جامعه اسلامی را به خطر اندازد، اعلام برائت و قطع رابطه ضروری است. این تحلیل، رابطه دین و سیاست را از دیدگاه مطهری به روشنی نشان می دهد، زیرا او معتقد است که اسلام دارای یک برنامه جامع سیاسی و اجتماعی است و تنها به مسائل فردی محدود نمی شود.

مبارزه با پدیده نفاق و منافقین

یکی از موضوعات محوری سوره توبه، مبارزه با پدیده نفاق و افشای چهره منافقین است. شهید مطهری به طور عمیق به تحلیل این معضل می پردازد و آن را به عنوان یک بیماری درونی جامعه اسلامی معرفی می کند. او ویژگی ها و علائم منافقین از دیدگاه قرآن را تشریح می کند، از جمله: سخنان دوپهلو، عدم حضور در جهاد، دروغ گویی، سوگندهای دروغین، امر به منکر و نهی از معروف، بخل ورزی و تمسخر مؤمنان. مطهری نشان می دهد که نفاق، پنهان ترین و خطرناک ترین دشمن جامعه اسلامی است، زیرا از درون به ارکان آن ضربه می زند.

عواقب فردی و اجتماعی نفاق از دیدگاه مطهری بسیار ویرانگر است. در سطح فردی، نفاق باعث تباهی روح، قساوت قلب و دور شدن از حقایق می شود، و در سطح اجتماعی، به تضعیف وحدت، ایجاد بدبینی و از بین بردن اعتماد عمومی می انجامد. مطهری همچنین راهکارهای شناسایی و مقابله با منافقان در جامعه اسلامی را بر اساس آیات قرآن تبیین می کند. این راهکارها شامل: بصیرت افزایی، شناخت علائم نفاق، عدم اعتماد به ظواهر، و موضع گیری قاطع در برابر توطئه های آنان است. او پدیده نفاق را در تاریخ اسلام تحلیل کرده و تطبیق آن بر عصر حاضر را ضروری می داند، چرا که خطر نفاق به عنوان یک بیماری درونی جامعه اسلامی در هر عصری وجود دارد و شناخت آن برای حفظ سلامت جامعه حیاتی است.

اهمیت جهاد مالی و جانی در راه خدا

سوره توبه به شدت بر اهمیت جهاد مالی و جانی در راه خدا تأکید می کند و مسلمانان را به مشارکت فعال در این عرصه فرامی خواند. شهید مطهری در تفسیر این آیات، جایگاه والای جهاد را در نظام اسلامی تبیین می کند. او توضیح می دهد که جهاد صرفاً به معنای جنگ مسلحانه نیست، بلکه شامل هرگونه تلاش و کوشش در راه اعتلای دین خدا و دفاع از ارزش های الهی است. این تلاش می تواند در عرصه های فکری، فرهنگی، اقتصادی و نظامی باشد. مطهری مذمت سستی و تنبلی در جهاد را گوشزد می کند و پیامدهای وخیم آن را برای جامعه اسلامی برمی شمرد.

ایشان همچنین بر اهمیت «انفاق» و نقش آن در تقویت جبهه حق تأکید می کند. انفاق مالی نه تنها به رفع نیازهای نیازمندان کمک می کند، بلکه پشتوانه اقتصادی جهاد و مبارزه در راه خدا محسوب می شود. مطهری با استناد به آیات سوره توبه، بیان می کند که کسانی که از انفاق در راه خدا سر باز می زنند، دچار خسارت بزرگی خواهند شد، چرا که مال و جان خود را در راه درست هزینه نکرده اند. این بخش از تفسیر، اهمیت فداکاری و ایثار را در راه اهداف متعالی دین برجسته می کند و مسلمانان را به حضور فعال و مؤثر در عرصه های مختلف جهاد فرا می خواند. اهمیت تقوا و بصیرت در سوره انفال که پیشتر ذکر شد، در این بخش نیز مکمل است، زیرا جهاد واقعی نیازمند بصیرت و تمییز حق از باطل است.

اصول حاکمیت اسلامی و وظایف مسلمانان

سوره توبه به طور ضمنی و گاه صریح، به تبیین اصول حاکمیت اسلامی و وظایف مسلمانان در قبال آن می پردازد. شهید مطهری با تحلیل آیات این سوره، نشان می دهد که حکومت اسلامی، حکومتی بر مبنای عدل و دین است که وظیفه اصلی آن، اقامه قسط و اجرای احکام الهی در جامعه است. این سوره با برخورد قاطع با مشرکین و منافقین، به نوعی خط مشی حکومت اسلامی را در مواجهه با تهدیدات داخلی و خارجی مشخص می کند و اهمیت قدرت و صلابت حکومت را برای حفظ کیان جامعه اسلامی بیان می دارد.

مطهری همچنین به مسئولیت های شهروندان در قبال حکومت اسلامی می پردازد. این مسئولیت ها شامل: اطاعت از رهبری، مشارکت در جهاد (مالی و جانی)، حفظ وحدت و همبستگی، و امر به معروف و نهی از منکر است. ایشان تأکید می کند که جامعه اسلامی، جامعه ای پویا و مسئولیت پذیر است که هر فرد در آن، نقش خود را در پایداری و پیشرفت آن ایفا می کند. رابطه دین و سیاست از دیدگاه مطهری در این بخش به وضوح تبیین می شود؛ او معتقد است که دین اسلام نه تنها یک دین فردی، بلکه یک نظام جامع سیاسی-اجتماعی است که برای تمامی ابعاد زندگی بشر برنامه دارد و حکومت، ابزاری برای تحقق این برنامه هاست.

پیام های محوری و نکات برجسته جلد سوم از منظر شهید مطهری

جلد سوم کتاب آشنایی با قرآن، مجموعه ای از پیام های عمیق و بنیادین را در بر می گیرد که از اندیشه های قرآنی مطهری سرچشمه می گیرد. از مهمترین این پیام ها، تأکید بر اهمیت ایمان راستین، تقوا و بصیرت در مواجهه با چالش های مختلف است. مطهری معتقد است که بدون ایمان قوی، تقوای عملی و بصیرت نافذ، جامعه اسلامی قادر به ایستادگی در برابر امواج فتنه ها نخواهد بود. تقوا، به انسان قدرت تشخیص حق از باطل می دهد و ایمان، او را در مسیر دشوار جهاد ثابت قدم می دارد.

یکی دیگر از نکات برجسته، تبیین ابعاد مختلف جهاد است. مطهری جهاد را تنها به معنای جنگ نظامی نمی داند، بلکه آن را به جهاد فکری، فرهنگی، اقتصادی و حتی جهاد با نفس گسترش می دهد. او لزوم پویایی و تحرک مستمر در همه این ابعاد را برای حفظ عزت و اقتدار جامعه اسلامی گوشزد می کند. این نگرش به جهاد، مفهومی جامع و همه جانبه را از آن ارائه می دهد که برای کسب آمادگی فکری برای مواجهه با چالش های روز جهان اسلام حیاتی است.

خطر نفاق به عنوان یک بیماری درونی جامعه اسلامی، از دیگر پیام های محوری این جلد است. مطهری با دقت ویژگی های منافقین را برمی شمرد و نشان می دهد که چگونه این بیماری پنهان می تواند از درون به ریشه های جامعه ضربه بزند و آن را تضعیف کند. او ضرورت هوشیاری و بصیرت برای شناسایی و مقابله با نفاق را مورد تأکید قرار می دهد. در نهایت، اهمیت وحدت و همبستگی به عنوان ستون فقرات قدرت مسلمانان، پیامی است که در سراسر این دو سوره و تفسیر مطهری موج می زند. ایشان تفرقه را بزرگترین آفت جامعه اسلامی می دانند و دعوت به اتحاد را اصلی ترین راه مقابله با دشمنان و پیشرفت جامعه معرفی می کنند.

شهید مطهری در این جلد به توانایی قرآن در پاسخ گویی به مسائل متغیر زمان و مکان اشاره می کند. او با استفاده از روش تفسیری خود، نشان می دهد که چگونه آیات نازل شده در شرایط خاص صدر اسلام، می توانند راهگشای مسائل و چالش های امروز ما نیز باشند. این توانایی تطبیق، یکی از دلایل جاودانگی و پویایی قرآن کریم است که مطهری با بینش عمیق خود به آن پرداخته است.

چرا مطالعه «آشنایی با قرآن جلد سوم» حیاتی است؟

مطالعه «آشنایی با قرآن جلد سوم» از آثار استاد شهید مرتضی مطهری برای هر جوینده حقیقت، به ویژه در شرایط کنونی جهان اسلام، حیاتی و ضروری است. این کتاب به دلیل محتوای غنی و تحلیل های عمیق خود، به خواننده کمک می کند تا بصیرت سیاسی و اجتماعی خود را در پرتو آموزه های قرآنی ارتقاء دهد. در دنیای پیچیده امروز که مسائل سیاسی و اجتماعی با چالش های فراوانی روبه رو است، فهم دقیق نگاه قرآن به این مسائل، راهگشای بسیاری از ابهامات و سردرگمی ها خواهد بود.

این اثر به خواننده امکان می دهد تا فهم عمیق تر از مبانی جهاد، نفاق و سیاست اسلامی به دست آورد. مفاهیمی چون جهاد، که گاه مورد سوءتفاهم یا تحریف قرار می گیرد، در این کتاب با رویکردی منطقی و قرآنی تبیین می شود. همچنین، شناخت پدیده نفاق و روش های مبارزه با آن، از جمله مهمترین درس هایی است که برای حفظ سلامت و امنیت جامعه اسلامی لازم است. درک صحیح از سیاست اسلامی و نقش دین در اداره جامعه، از دیگر دستاوردهای مهم این مطالعه است.

یکی از دلایل اصلی حیاتی بودن مطالعه این کتاب، آشنایی با یکی از بهترین الگوهای تفسیری معاصر است. متدولوژی شهید مطهری در تفسیر قرآن، الگویی است برای تحلیل عمیق، منطقی و کاربردی آیات الهی. ایشان با پیوند دادن قرآن به واقعیات زمان خود و ارائه پاسخ های متناسب با نیازهای فکری جامعه، شیوه ای از تفسیر را بنیان نهادند که هم برای اهل علم و هم برای عموم مردم قابل استفاده است. مطالعه این اثر، به خواننده کمک می کند تا نه تنها محتوای جلد سوم را بفهمد، بلکه با سبک و سیاق تفسیری مطهری نیز آشنا شود.

در نهایت، این کتاب به کسب آمادگی فکری برای مواجهه با چالش های روز جهان اسلام کمک شایانی می کند. مسائل مربوط به افراط گرایی، تفرقه، استعمار فرهنگی و اقتصادی، و نیاز به ایجاد یک جامعه قوی و متحد اسلامی، همگی نیازمند بینشی قرآنی هستند که مطهری در این جلد به آن پرداخته است. این آمادگی فکری، لازمه هرگونه حرکت مؤثر و سازنده در راه پیشرفت و اعتلای اسلام و مسلمین است.

مطالعه آثار شهید مطهری، به ویژه «آشنایی با قرآن جلد سوم»، نه تنها به درک عمیق تر مفاهیم دینی کمک می کند، بلکه بصیرت لازم برای تحلیل مسائل روز و مواجهه با چالش های فکری و اجتماعی را نیز فراهم می آورد.

جایگاه جلد سوم در منظومه فکری شهید مطهری

جلد سوم آشنایی با قرآن، نه تنها یک اثر تفسیری مستقل است، بلکه به شکلی عمیق و ارگانیک با منظومه فکری شهید مطهری در هم تنیده شده و آن را تکمیل می کند. مباحث مطرح شده در این جلد درباره جهاد، نفاق، وحدت و حکومت اسلامی، در واقع بازتاب و بسط نظریات کلان مطهری درباره قرآن، جامعه و حکومت هستند. مطهری در سراسر آثارش بر جامعیت اسلام و نقش آن در تمامی ابعاد زندگی انسان تأکید دارد و این جلد نیز به خوبی این رویکرد را نشان می دهد.

ارتباط این مباحث با سایر آثار مطهری را می توان به وضوح مشاهده کرد. برای مثال، مبحث جهاد در این جلد، مکمل و بسط دهنده نظریات ایشان در آثاری چون «جهاد اسلامی» یا «سیری در سیره ائمه اطهار (ع)» است که در آن ها به فلسفه و ابعاد مختلف جهاد پرداخته است. همچنین، تحلیل پدیده نفاق، با مباحث مطروحه در کتاب «بیست گفتار» یا «فلسفه اخلاق» ارتباط تنگاتنگی دارد که در آن ها به بیماری های روحی و اخلاقی جامعه اسلامی اشاره شده است. دیدگاه های ایشان درباره عدالت اجتماعی و مالکیت عمومی (انفال)، با کتاب «عدل الهی» و مباحث اقتصادی اسلام ایشان هماهنگ است.

این جلد نشان می دهد که چگونه مطهری به پیوند ناگسستنی دین و سیاست معتقد بود و حکومت اسلامی را نه یک مفهوم مجرد، بلکه ابزاری برای تحقق اهداف متعالی دین در جامعه می دانست. بحث برائت از مشرکین و مقابله با منافقین، همگی در راستای تثبیت اصول حاکمیت الهی و دفاع از کیان جامعه اسلامی تبیین می شوند. در واقع، «آشنایی با قرآن جلد سوم»، یکی از مهمترین پازل های نظام فکری مطهری درباره قرآن، جامعه و حکومت است که با ارائه تحلیل های عملی و کاربردی از دو سوره مهم، به عمق و پختگی اندیشه های ایشان می افزاید و آن ها را در ساحت عمل نشان می دهد. این پیوستگی فکری، یکی از دلایل ارزش والای آثار مطهری است.

جمع بندی و کلام آخر

خلاصه کتاب آشنایی با قرآن جلد سوم ( نویسنده مرتضی مطهری ) دریچه ای نوین به فهم عمیق دو سوره کلیدی انفال و توبه می گشاید و خواننده را با اندیشه های قرآنی مطهری در زمینه جهاد، نفاق، وحدت و اصول حاکمیت اسلامی آشنا می سازد. ارزش ها و دستاوردهای اصلی این جلد را می توان در توانایی آن در ارائه تحلیلی جامع و کاربردی از آیات قرآن، پیوند زدن آموزه های دینی با مسائل فکری و اجتماعی معاصر، و ارائه راهکارهایی برای مواجهه با چالش های پیش روی جامعه اسلامی دانست.

این کتاب نه تنها یک تفسیر خشک و آکادمیک نیست، بلکه به دلیل ویژگی های ممتاز تفسیر مطهری، از جمله نگاه جامع، زبان شیوا و تحلیلی، و پیوند با مسائل روز، به منبعی الهام بخش و راهگشا تبدیل شده است. مطالعه آن، به دانشجویان، طلاب، محققین و عموم علاقه مندان به قرآن کریم، بصیرت و آمادگی فکری لازم را برای درک بهتر دین و نقش آن در زندگی فردی و اجتماعی می بخشد.

در پایان، خواندن این خلاصه نباید جایگزین مطالعه کامل اثر اصلی استاد شهید مرتضی مطهری شود، بلکه باید انگیزه ای برای دعوت به تعمق بیشتر در اندیشه های قرآنی شهید مطهری باشد. ورود به جهان فکری این متفکر بزرگ اسلامی، نه تنها فهم ما را از قرآن گسترش می دهد، بلکه ما را به سوی یک زندگی آگاهانه و مسئولانه در پرتو آموزه های الهی رهنمون می سازد. باشد که با مطالعه و تفکر در این آثار گران بها، گامی در جهت رشد و تعالی فکری برداریم.